Oo‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

Chuchuk suv loyqasi tarkibidagi oziq elementlar miqdori

, % 

 

 

Loyqa nomi 

 

Azot 

 

Fosfor 

 

Kaliy 

 

Ko„l loyqasi 

1,8-2,5 

0,27-0,33 

0,25 gacha 

Hovuz loyqasi 

0,3-1,0 

0,26-0,60 

0,13-0,44 

Daryo loyqasi 

1,0 gacha 

0,25 gacha 

0,7 gacha 

 

Suv  havzalarining  o„lchami  qancha  katta  bo„lsa,  chuchuk  suv  loyqasi 

shuncha  ko„p  to„planadi,  borgan  sari  suv  havzasi  sayozlashib  boradi,  suvning 

hajmi suv havzasiga sig„masdan, atrof hududni bosa boshlaydi. Natijada, unumdor 

qishloq  xo„jalik  yerlari,  yaylovlar,  ba‟zi  bir  paytda    qishloqlar  ham  suv  tagida 

qolishi mumkin. Bu atrof muhitga salbiy ta‟sir ko„rsatib, yer osti suvlari sathining 

ko„tarilishiga,  tuproqlarning  sho„rlanishi  va  botqoqlanishiga  olib  keladi.  Bunday 

holatdan chiqishning birdan-bir yo„li suv havzasi ostida to„plangan katta hajmdagi 

chuchuk suv loyqasini kavlab olishdir. Kavlab olingan katta hajmdagi chuchuk suv 

loyqasidan foydalanish yo„lini topish muammosi paydo bo„ladi.  

Suv havzalarini chuchuk suv loyqasidan tozalash birinchidan, atrof hududni 

botqoqlanishdan,  sho„rlanishdan  saqlab,  yerni  qishloq  xo‟jalik  doirasiga  kiritish 

imkonini beradi va ikkinchidan, ekologik balansni tiklaydi.  

Chuchuk suv loyqasidan noan‟anaviy o„g„it tayyorlashda suv omborlaridagi 

loyqa  asosiy  manba  bo„lib  xizmat  qiladi.  Shunday  suv  omborlaridan  biri 

Samarqand viloyati Kattaqo„rg„on tumani hududida joylashgan Kattaqo„rg„on suv 

omboridir.  

Kattaqo„rg„on suv ombori 1940-1952 yillarda qurilgan. 1966-68-yillarda suv 

omborining  dambasi  rekonstruksiya  qilingan.  Uni  4  metrga  ko„tarib,  balandligini 

508 metrdan 512 metrgacha olib chiqishgan. Suv hajmi 900 mln-m

3

, suv maydoni 

79,5 km

2

  yetgan.  

Kattaqo„rg„on  suv  omboriga  Zarafshon  daryosining  loyqa  suvi  quyiladi. 

Sobiq SANIIRI ma‟lumotlariga qaraganda, 2000-yilgacha suv ombori tubiga 80-90 

mln  tonna  chuchuk  suv  loyqasi  to„plangan.  Bu  massa  noan‟anaviy  o„g„it  olish 

uchun eng katta resurs hisoblanadi. 

Kattaqo„rg„on suv ombori kuz-qish davrida to„ladi, yozgi qisqa davrda uning 

suvi    sug„orish uchun  ishlatiladi.  Suv  omborida oktabr-noyabr    oylarida  suv sathi 

minimum  darajagacha  pasayadi.  Bu  davrda  chuchuk  suv  loyqasi  suv  ombori 

tubining  katta  qismida  ochilib  qoladi.  Xuddi  shu  davrda  chuchuk  suv  loyqasini 

buldozer bilan bemalol qazib olsa bo„ladi. Olingan ho„l chuchuk suv loyqasini 6 oy 

davomida ochiq havoda yopiq ayvon tagida yoyib ushlash kerak. Shu vaqt ichida 

loyqadagi barcha zakis birikmalar oksidlanib yo„qolib ketadi. 

1983-yilda,  ya‟ni  16  yillik  (1967-1983)  ekspluatatsiya  davrida  loyqa 

to„planishi natijasida suv omborining hajmi 60 mln. m

3

  qisqargan.    Natijada,  suv 

---

 

55 

 

omboridan suv toshib, yaxshi yer resurslari suv tagida qolgan, suv omboriga yaqin 

yerlar  botqoqqa  aylangan  va  sho„rlanishga  uchragan.  Shuning  uchun  suv  ombori 

tubidagi loyqani olib chiqish suv havzasi yonidagi ekologiik muvozanatni tiklaydi. 

Kattaqo„rg„on  suv  omborining  chuchuk  suv  loyqasi  organik  moddaga, 

makro-  va  mikroelementlarga  boy,  zararli  moddalar  yo„q,  ekologik  toza  bo„lib, 

undan qishloq xo„jaligida o„g„it sifatida foydalanish mumkin. 

Suv  omborining  loyqasidan  noan‟anaviy  o„g„it  tayyorlash  uchun  uning 

namligi  kamayib  pishgan  holatga  kelgan  paytda  uni  maydalab  donador  holatga 

keltiriladi.  Ushbu  massaning  60  tonnasiga  30  tonna  go„ng  qo„shib  kompostlash 

usuli bilan noan‟anaviy o„g„it  olinadi.