51
IX bob. CHUVALCHANGLAR YORDAMIDA NOAN’ANAVIY O‘G‘IT
TAYYORLASH
Chuvalchanglar faoliyati bilan olinadigan organik noan‟anaviy o„g„it tuproq
xossalarini yaxshilashda eng yaxshi o„g„it hisoblanadi. Kundan kunga unga
bo„lgan talab ortib bormoqda. Shunday qimmatbaho o„g„itni ham mustaqil ishlab
chiqarish mumkin. Buning uchun yomg„ir chuvalchangi seleksiyasi bilan
shug„ullanib, uni ko„paytirib olish lozim.
Yomg„ir chuvalchangini go„ng bilan tuproq aralashmasida ham ko„paytirish
mumkin. Buning uchun tinch joy bo„lib, go„ng va tuproq aralashmasini 60-70 sm
balandlikda uzun qilib (yoki ariqda, yoki oddiy uymada) unga yomg„ir
chuvalchangi tashlanadi, uyumning namligi va harorati nazorat qilib boriladi.
Namlik 50-60%, harorat 20-30
0
C dan past bo„lmasligi kerak. Yoki hayotda
tajribada tasdiqlangan “berlin yashigi” degan usul bilan yomg„ir chuvalchangini
ko„paytirish mumkin. Buning uchun 12 mm qipiq taxtadan bo„yi 90 sm, eni 60 sm
va balandligi 30 sm bo„lgan yog„och yashik yasaladi. Tagidagi ortiqcha suv oqib
ketishi uchun diametri 6-7 mm bo„lgan kamida 15-16 ta teshikchalar bo„ladi.
Yashikning oyoqlari bo„lib, tagiga idish qo„yilsa, suyuqlik shu idishga oqib
tushadi va uni xona gullari uchun o„g„it sifatida ishlatish mumkin. Avvalo, yashik
tagiga 2-3 sm li qumli tuproq qatlami yotqiziladi. Keyin qum ustiga yumshoq
qog„oz yoki karton yoziladi. Uning ustiga oshxona qoldig„i yoki go„ng yoziladi.
Ularni ustiga 500 dona yomg„ir chuvalchangi (Eisenia foetida) tashlanadi.
Ma‟lumki, yomg„ir chuvalchangi ko„p narsalar bilan oziqlanadi. Shuning
uchun ularni oshxona qoldig„idan tashqari yog„li go„sht bilan ham boqish mumkin.
Kofe, choy shamasi va piyoz sheluxasi yomg„ir chuvalchangi uchun delekates
hisoblanadi.
Berilgan ozuqa ustiga qamish, ho„l gazeta va uning ustidan ingichka qora
pleyonka yopish maqsadga muvofiq bo„ladi.
Yomg„ir chuvalchangi har kuni o„z og„irligining yarmiga teng miqdorda
ozuqa iste‟mol qiladi (500 dona yomg„ir chuvalchangi 200 g og„irlikka ega).
Chuvalchanglar gumusga boy qora rangdagi donador massa hosil qiladi.
Uning tarkibi oziq elementlarga boy. Bundan tashqari, ularning tarkibida o„simlik
va tuproqdagi boshqa tirik foydali fermentlar, o„stiruvchi moddalar, kislotalar
bo„ladi.
Katta bog„larda, o„rmonlarda va ochiq maydonda, ariqlarda yomg„ir
chuvalchanglarini kattaroq miqyosda ko„paytirish mumkin. Yoki xohlagan
odamlar o„zlarining uylarida mustaqil ravishda yomg„ir chuvalchangini
ko„paytirishlari mumkin.
Katta miqdorda xom ashyo zaxirasi bo„lib, undan noan‟anaviy o„g„it
tayyorlash va foydali ishlatishga ehtiyoj bo„lsa, mustaqil ferma tashkil qilish
zaruriyati tug„ildi. Masalan, chorvachilik, dehqonchilik, bog„dorchilik fermalari,
kanalizatsiyalarni tozalash, shaharlarni obodonlashtirish bo„limlari, mahallalar va
h.k. Bu sohada xom ashyo materiallari to„plash imkoniyati katta.
Yomg„ir chuvalchanglari xom ashyo materiallarini tezroq qayta ishlash
imkonini beradi va katta maydon talab qilmaydi.
52
Ixtisoslashgan
fermalarda
yomg„ir
chuvalchangini
ko„paytirish
chuqurliklarda, go„ng ariqlarida (0,3-0,5 m chuqurlikdagi) amalga oshiriladi.
Chuvalchangni ko„paytiradigan moslamalar shamoldan himoyalangan bo„lishi
kerak. Undan tashqari, pastki tomondan teshiklarining o„lchami 1 sm bo„lgan
metall to‟r bilan qoplangan bo„lishi kerak. Chunki sichqon va kallamushlar
chuvalchanglar bilan oziqlanadilar.
Chuvalchang ko„paytiriladigan joyning ustini qora pleyonka bilan yopib
qo„yiladi. Bu chuvalchanglar faoliyatini jadallashtiradi va ularni qushlardan
himoya qiladi. Chuvalchanglar uyumida iqlimni boshqarib turish uchun uyum
tagiga folgadan tonnellar qilib joylashtirish lozim bo„ladi. Chuvalchanglar
ko„payayotgan uyumda namlik doimo 50-60% atrofida bo„lishini ta‟minlash zarur.
Aks holda, uyumda chumoli ko„payib ketadi va chuvalchanglarga hujum qiladi.
Suv ko„payib ketsa ham, botqoqqa yaqin sharoit hosil bo„ladi va havo yetishmay
qoladi.
Chuvalchanglarning migratsiyasi (bir joydan ikkinchi joyga harakati) uchun
reklingxauzer ekologik markazining 150 x 100 x 90 sm li tubsiz, usti qushlardan
himoya qilish uchun qopqoqli yoki to„r bilan berkitilgan, 60-70 sm chuqurlikda
yerga ko„milgan yashiklardan foydalanish maqsadga muvofiq bo„ladi.
Yashiklarning tagi yoki bir-biriga qo„shiladigan yon tomonlari faqat g„isht
bilan terib qo„yiladi. Yashikning tagiga g„isht terib chiqishdan maqsad qattiq sovuq
bo„lganda chuvalchanglar g„ishtlar orasidan yerga chuqurroq kirib ketadilar.
Yashikning usti berk bo„lishi chuvalchanglarni yomg„ir va sovuqdan asraydi.
Chuvalchangni ko„paytirish bitta yashikni yerga ko„mib, unga 10 sm qalinlikda
organik qoldiq (xom ashyo) yozilgandan keyin boshlanadi. Uning ustiga
chuvalchanglar tashlanadi. Chuvalchanglar doimo har xil qoldiqlar bilan
tanaffussiz boqib turiladi. Ularning ustiga alohida qatlam bilan suyak, shox unlari
va changsimon kremnezem yotqizib turiladi.
Birinchi yashikda noan‟anaviy o„g„it tayyor bo„lgach, yon tomondagi
terilgan g„isht oralig„idan yangi ozuqa solinsa, chuvalchanglar organik xom
ashyolar hidiga intilib, ikkinchi yashikka o„tadilar. Keyinchalik chuvalchanglar u
yerdan uchinchi, to„rtinchi va h.k. yashiklarga o„tib, faoliyat ko„satadilar. Natijada,
konveyer usuli paydo bo„ladi. Bundan tashqari, savdoda yomg„ir bochkasi
o„lchamida kompostlash uchun ishlatiladigan bochkalar sotiladi. Bu bochkalarda
noan‟anaviy o„g„itni bog„larda ham tayyorlash mumkin. Tayyorlash jarayonida
hach qanday yoqimsiz hid hosil bo„lmaydi.
Bunday noan‟anaviy o„g„itlar universal hisoblanadi. Ularni har qanday
tuproq va ekinlarda qo„llasa bo„ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
