Oo‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug‘bek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

 

8.6. Ipak qurti chiqindisidan tez tayyorlanadigan noan’anaviy o‘g‘it 

 

 

Ipak  qurti  chiqindisi  organik  modda  va  oziq  elementlarga  boy  bo„lib  (12-

rasm),  mineral  o„g„itlarga  120-200  kg/ga  miqdorda  aralashtirib,  ekin  dalalariga 

solinadi. Ipak qurti chiqindisi donador bo„lganligi uchun kultivator-o„g„itlagichlar 

yordamida tuproqqa beriladi. 

 

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Ipak qurti chiqindisi

Quruq g`umbagi

Azot

Fosfor

Kaliy

 

12-rasm. Ipak qurti chiqindisining kimyoviy tarkibi, 

% 

 

 

8.7. Ko‘p qavatli uylar sharoitida shahar chiqindilaridan  

noan’anaviy o‘g‘it tayyorlash 

 

Shahar  chiqindilari  o„simliklarning oziqlanishi uchun  muhim  organik o„g„it 

hisoblanadi.  Ularga  shahardagi  o„simlik  qoldiqlari,  oshxona  va  uy-ro„zg„or 

chiqindilari,  qog„oz  va  latta,  chang  va  kullar  kiradi.  Bu  chiqindilar  tarkibida  oziq 

elementlari  ko„p  miqdorda  uchraydi.  Tarkibidagi  oziq  moddalarning  miqdori 

bo„yicha go„ngga yaqin turadi.  

Shahar  chiqindisi  tarkibida  uy-ro„zg„or  chiqindilari  va  chang  ko„p 

bo„lmagani sababli u tez parchalanadi. Shahar chiqindilarining parchalanish tezligi 

---

 

48 

 

uning  tarkibiy  qismiga  bog„liq.  Bunday  chiqindini  kompostlamasdan  to„g„ridan-

to„g„ri o„g„it sifatida foydalanish mumkin. 

Yangi 

yig„ilgan 

chiqindilarning 

tarkibida 

zararli 

predmet 

va 

mikroorganizmlar  bo„lishini  hisobga  olib,  uni  to„g„ridan-to„g„ri  o„g„it  sifatida 

ishlatib bo„lmaydi. 

Agar  chiqindilar  tarkibida  qog„oz,  latta  va  qipiqlar  ko„p  bo„lsa,  uni  darhol 

kampostlash  kerak.  Odatda,  shahar  chiqindilari  tarkibidagi  temir  bo„laklari,  shisha 

siniqlari terib tashlanadi va maxsus o„ralar tayyorlanib, kompostlanadi. O„g„it 8-

9  oy  ichida  tayyor  bo„ladi  va  undan  sabzavot  va  yopiq  gruntda  yetishtiriladigan 

ekinlarga  kuzgi  shudgor  oldidan  15-20  t/ga

 

hisobida  foydalanish  mumkin. 

Texnikaviy  ekinlar  yetishtiriladigan  paykallarda  o„g„it  30-60  t/ga

 

me‟yorgacha 

beriladi. 

Shahar chiqindilari o„z tarkibida (quruq modda hisobida) o„rtacha 0,6-0,7% 

azot, 0,5-0,6% P

2

O

5

 va 0,6-0,8% K

2

O va bir qancha mikroelementlarni saqlaydi. 

Shahardagi  uy-ro„zg„or  va  sanoat  chiqindilari  dehqonchiligimiz  uchun 

qo„shimcha  organik  o„g„it  manbai  hisoblanadi.  Masalan,  Toshkent  shahridan 

chiqqan  chiqindi  shahardan  tashqarida  qurilgan  biozavodlarda  qayta  ishlanadi  va 

yiliga  70-100  ming  tonna  o„g„it  tayyorlanadi.  Respublikamizda  bunday  chiqindi 

to„planadigan  shaharlarimiz  ko„p,  imkoniyatlarimiz  katta  bo„lib,  kelajakda  bu 

raqamni  300  ming  tonna  va  undan  ham  ko„pga  yetkazish  mumkin.  Rossiya 

shaharlarida bunday organik o„g„itlar yiliga 6-7 mln. tonna jamg„ariladi. 

AQSHda  chelakda  noan‟anaviy  o„g„it  tayyorlash  texnologiyasi  ishlab 

chiqilgan.  Bu  texnologiya  uy  chiqindilarini  utilizatsiya  qilishni  balkonda, 

oshxonada, hatto yashaydigan uyda ham olib borish imkonini beradi. 

Germetik  yopiladigan  idishda  (hajmi  20-30l)  yaxshi  maydalangan  material, 

masalan,  ovqat,  go„sht,  meva,  sabzavot  qoldiqlari,  tuxum  po„chog„i  choy,  kofe 

shamasi aralashtiriladi, kerak bo„lsa ho„llanib, idishga 2-3 sm  qalinlikdagi qatlam 

bilan yotqiziladi. Har bir qatlam tuproq bilan yopiladi. Usti yana chiqindi qatlami 

va  yana  tuproq  bilan  berkitiladi.  Idishning  uchdan  ikki  qismi  to„lganda  boshqa 

idishdan  foydalanish  lozim.  Qatlam  tez-tez  (har  kuni)  aralashtirilib  turilsa, 

yotqizilgan massaga havo keladi va parchalanish yaxshi boradi. Bir necha haftadan 

keyin parchalanish shunchalik jadallashadiki, xom ashyoning strukturasini aniqlash 

qiyin  bo„lib  qoladi.  Chiqindilar  g„ovvak  donador  unumdor  tuproqqa  aylangan 

bo„ladi.  Shu  jarayon  to„g„ri  olib  borilsa,  kompostlash  davrida  sassiq  hidlar  hosil 

bo„lmaydi.