Ona tilim mening faxrim

ONA TILIM - MENING FAXRIM

Reja:

1. 
   Kirish
   

Ona tili - millat ruhi

II. Asosiy qism:

1. Ona tilim - sen o‘zbekning g‘ururisan

2.Ajdodlardan merosdir tilim

3. Ona tilim -iftixorim

III. Xulosa

Jahon minbarida yangragan tilim

“Dunyodagi qadimiy va boy tillardan biri boʻlgan oʻzbek tili xalqimiz uchun milliy oʻzligimiz va mustaqil davlatchilik timsoli, bebaho ma’naviy boylik, buyuk qadriyatdir”.

( Sh.M.Mirziyoyev)

Ona tilim! Naqadar ulug‘vor va mag‘rur jaranglaydi bu so‘z! Naqadar vazmin va mazmundor tuyuladi bu so‘z ! Ona tilim sen men uchun muqaddas hisoblangan onam, ota - bobolarim tilidirsan. Ona tilim ! Sen asrlar mobaynida ajoyib boylik va an‘analarni, o‘lmas madaniy meroslarni “Xamsa”dek muazzam asarni, “ O‘tgan kunlar” dek durdonalarni yaratib bergan ajdodlarim tilidirsan!

Nazarimda Ona-Vatan, Ona tili tushunchalari egizakday.Shu Vatan tuprog‘i seni umr bo‘yi o‘z siynasida ko‘tarib turadi, seni eng birinchi nafasingdan tortib to oxirgisiga qadar o‘z og‘ushida avaylab, ardoqlab qoladi. Shu Vatan tuprog‘i ochilgan ko‘zlarimizga shuur beradigan, olam go‘zalliklarini anglatadigan, qalbimizda ilk bora paydo bo‘ladigan hislar ONA TILI miz orqali namoyon bo‘ladi.

Inson o‘z kindik qoni to‘kilgan Vatanida dunyoga kelar ekan, avvalo, ko‘z ochib o‘z onasini ko‘radi. Ona murg‘ak go‘dakni o‘z bag‘riga olarkan, unga o‘zining ona suti, allasi orqali atrofga muhabbat, tiliga, diniga hurmat- ehtirom tuyg’ularini singdirib boradi. Bularning barchasi til orqali namoyon bo‘ladi. Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov aytganlaridek,- “Jamiki, ezgu fazilatlar inson qalbiga, avvalo, ona allasi va ona tilining bebaho jozibasi orqali singadi”. Shu tariqa go‘dak dunyoni ona tili orqali anglay boshlaydi.Farzand tarbiyasida onaning o‘rni beqiyos bo‘lganidek, insonning hayotda o‘z o‘rnini topib, kamolotga erishishida u tug‘ilib o‘sgan Vatani va tili katta ahamiyatga ega. Onaga qiyoslab, Ona tili , Ona Vatan deyishimizning sababi ham shunda. Chunki bu ikki tushuncha bizga оnadek aziz va mo‘tabar. Shoir Mirtemir tabiri bilan aytganda, -“Ona tili yoshligimizdanoq onalarimiz aytgan allalari-yu, bobo-buvilarimizdan eshitgan ertak, hikoya, rivoyat va masallar orqali yuragimiz tub - tubigacha kirib borgan”.Bu o‘z navbatida ona tilimizga, ona vatanimizga nisbatan muhabbat uyg‘otgan. O‘zbek adabiyotimizda Mirtemir singari, o‘zining tilimizga bo‘lgan cheksiz muhabbatini ifoda etib, uni o‘zining satrlarida madh qilgan bulbulzabon shoir-u shoiralarimiz nihoyatda bisyor. Atoqli o‘zbek shoiri va jamoat arbobi Abdulla Oripovning quyidagi satrlari ham barchaning qalbida yana bir bora ona tiliga bo‘lgan mubabbatni uyg‘otganiga shubha yo‘q.

Ona tilim sen borsan, shaksiz,

Bulbul kuyin sheʼrga solurman.

Sen yoʻqolgan kuning, shubhasiz,

Men ham toʻti boʻlib qolurman.

Til xalqning yagona bir millat sifatida milliyligini,o‘zligini, madaniyatini ko‘rsatuvchi ko‘zgudir. Har qaysi xalqning ona tili va adabiyoti uning milliy ruhi va o‘zligining, madaniy-ma’rifiy olami, milliy g‘oyasining asosi hisoblanadi. Ma’rifatparvar bobomiz Abdulla Avloniyning “Har bir millatning dunyoda borlig‘ini ko‘rsatadurg‘an oyinai hayoti til va adabiyotidur. Milliy tilni yo‘qotmak – millatning ruhini yo‘qotmakdur”,- degan hikmatli so‘zlari ham bu fikrni yaqqol tasdiqlaydi. Shuning uchun ham qachonki o‘zgalar el-yurtni o‘ziga qaram qilmoqchi bo‘lsa, avvalo, uni o‘z tili va dinidan, tarixi va madaniyatidan, milliy g‘ururidan judo etishga uringan. Turk dunyosining buyuk marifatparvar ijodkori Ismoilbek Gaspirali aytganidek,- “Millatning ikki asosi bordur. Bu ularning tili va dinidur. Agar millat hayotidan shu ikkisidan biri sug‘urib olinsa, bu millat tanazzulga yuz tutur”.

Barchamizga ma’lumki, tilimiz bugungi kungacha ko‘p ming yillik tarixiy taraqqiyot yo‘lini mardonavor bosib o‘tdi. Bu yo‘lda adabiyotimizning ma‘rifatparvar namoyondalari, tilshunoslari o‘zlarining ilmiy-badiiy faoliyatlari bilan o‘zbek tilining adabiy, ma’naviy – ma’rifiy boyishi va yuksalishiga o‘z hissalarini qo‘shishgan. Sobiq sho‘rolar davrida ona tilimizning rivojlanish imkoniyatlari cheklab qo‘yilgani hech kimga sir emas. Shunday bo‘lsada, mustamlaka tuzumining tazyiqlariga qaramasdan,o‘z hayotini xalqimizning ma‘naviy kamolotiga bag‘ishlagan Abdurauf Fitrat, Abdulla Avloniy, Mahmudxo‘ja Behbudiy,Cho‘lpon, Abdulla Qodiriy kabi ulug‘ ma‘rifatparvarlarimiz tilimizning sofligini saqlab qolish, uning ravnaq topishi uchun kurashdilar. Bu yo‘lda qancha - qancha qurbonlar bo‘lganligiga tarix guvoh.

Ona tilimizning asrlar osha, dovonlar osha o‘tib, bugun jahonda o‘z mavqeiga ega bo‘lishida , albatta, ajdodlarimizning o‘rni beqiyos. Ularning bu boradagi fidoyiliklarini xalqimiz hamisha hurmat bilan eslaydi va ularga ehtirom ko‘rsatadi. Yuqoridagi fikrlar mazmunini Xurshid Davronning quyidagi satrlarida ham ko‘rishimiz mumkin:

Kelib ketdi necha dunyolar,

Kuldi hayot,yig'ladi o'lim.

Sen deb qurbon bo'ldi bobolar,

Ular ketdi,sen qolding, tilim.

Belanchaging uzra Koshg'ariy

Kuylab o'tdi qadim navoni

Va navqiron yaproqlaringga

Dil qonini berdi Navoiy.

O‘zbek tili dunyodagi qadimiy va boy tillardan biridir.Uning sofligi, purma‘noligi, ta‘sirchanligi, go‘zalligi, boyligiga shubha yo‘q.Millatimizning o‘z tiliga, eliga bo‘lgan cheksiz muhabbatini birgina ulug‘ shoir Alisher Navoiy faoliyati misolida ko‘rishimiz mumkin. Bundan esa qalbimiz faxr va g‘urur hislari bilan to‘ladi.Hazrat Navoiyning, - “ Tilga ixtiyorsiz - elga e‘tiborsiz”, -degan hikmati necha asr o‘tsa ham o‘zining ma‘no-mohiyatini yo‘qotgani yo‘q. Aksincha, tarixiy jarayonlar bu hikmatning naqadar haqqoniyligini isbotlab kelmoqda. Ulug‘ bobokalonimizning “So‘z mulkining sultoni” - deyilishlari ham bejiz emas, albatta. Hazratning bir-biridan go‘zal asarlarida tilimizning jozibasi yaqqol namoyon bo‘ladi. Bu haqida o‘zbek xalqining iste‘dodli farzandlaridan biri шоир M.Yusuf o‘z she‘rlarining birida shunday satrlarni keltirib o‘tadi:

Sen bo‘lmasang nima bizga silliq she‘rlar,

Bu dunyoda tili yo‘qda dil yo‘q derlar.

Bahoying-ku berib ketgan Alisherlar

Yuragimning to‘ridagi so‘lmas gulim,

Ona tilim, kechir meni, ona tilim.

Shoir ushbu misralari orqali o‘z davrida Alisher Navoiyning tilimizga bo‘lgan chuqur hurmatini ifodalashga harakat qilgan. Bundan tashqari, Zahiriddin Muhammad Bobur, Muhammadrizo Ogahiy, Boborahim Mashrab, Muqimiy, Furqat kabi o‘nlab mumtoz adiblarimizning ijodida ona tilimizning lug‘at boyligi, badiiy imkoniyatlari, uning go‘zalligi va nafosati yanada yorqin namoyon bo‘lganligini ko‘ramiz.

1989- yil 21-oktabr. Bu kun - O‘zbek tiliga - ona tilimizga Davlat tili maqomi berildi. Shuni alohida ta'kidlashimiz kerakki, o‘zbek tiliga Davlat tili maqomining berilishi xalqimizning milliy mustaqillikka erishish yo‘lidagi muhim qadamlaridan biri bo‘ldi. Istiqlol yillarida mamlakatimizda barcha sohalarda bo‘lgani kabi tilimiz taraqqiyotida ham muhim o‘zgarishlar yuz berdi. O‘zbek tilining xalqaro miqyosda obro‘si oshdi.  “Davlat tili haqida”gi qonun ona tilimizning bor go‘zalligi va jozibasini to‘la namoyon etish bilan birga, uni ilmiy asosda rivojlantirish borasida ham keng imkoniyatlar yaratdi. Olimlar va mutaxassislar tomonidan ilm-fan va turli sohalarga oid ensiklopediya va lug‘atlar, darslik va o‘quv qo‘llanmalari chop etildi. Mumtoz adabiyotimiz namunalari, sakson mingdan ziyod so‘z va so‘z birikmasini, fan, texnika, sanoat, madaniyat va boshqa sohalarga oid atamalarni, shevalarda qo‘llaniladigan so‘zlarni o‘z ichiga olgan besh jildlik “O‘zbek tilining izohli lug‘ati” bu borada amalga oshirilgan ishlarning eng muhimlaridandir. Shuningdek, 1990-yili Vazirlar Mahkamasining “Davlat tili to‘g‘risida”gi qonunni amalga oshirish davlat dasturi to‘g‘risida”gi qarori, 1993-yilda “Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosini joriy etish to‘g‘risida”gi qonun, 1995-yili “Davlat tili haqida”gi qonunning yangi tahriri, 1996-yili ushbu qonunni amalga oshirishga qaratilgan davlat dasturiga tegishli o‘zgartirishlar kiritish haqida Vazirlar Mahkamasining qarori va shu kabi boshqa hujjatlar qabul qilingani bu borada muhim ahamiyat kasb etdi

Mustaqillik yillarida tilimizni ilmiy asosda rivojlantirishga qaratilgan tadqiqotlar ko‘paydi, uning o‘ziga xos xususiyatlariga bag‘ishlangan adabiyotlar, ko‘plab lug‘atlar yaratildi. O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasining Alisher Navoiy nomidagi Til va adabiyot instituti tomonidan tayyorlangan “O‘zbek tilining izohli lug‘ati” tilimiz izchil rivojlanayotganidan dalolatdir.

Istiqlol sharofati bilan bugun nafaqat o‘z yurtimizda, balki xorijiy davlatlarda ham o‘zbek tilida gapiramiz. Xususan, turli darajadagi rasmiy uchrashuv va suhbatlar, muzokaralarda tilimizning o‘rni va ahamiyati tobora ortib borayotgani, nufuzli xalqaro anjumanlarda, jahon minbarlarida o‘zbekona kalom yangrashi, chet ellarda o‘zbek tilini o‘rganuvchilar, unga qiziquvchilar soni ortib borayotgani barchamizga faxr-iftixor baxsh etadi. Ayniqsa, BMTning 75-sessiyasida Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning o'zbek tilida nutq so‘zlaganlari har bir o'zbek uchun iftixor tuyg‘usini baxsh etdi.Davlatimiz rahbarining nutqlarini butun dunyo tingladi.Nafaqat tingladi , balki butun jahon xalqlarining O‘zbeklar haqidagi tasavvurlari til orqali ularning qalbiga kirib bordi. Bu esa har bir o‘zbekning yuragida ona tiliga bo‘lgan mehr va muhabbatning , iftixorning yana bir bora jo‘sh urishiga sabab bo‘ldi.

Bugun tilimizning imkoniyatlari tobora kengayib bormoqda. Xususan, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, kompyuter va internet, aniq fanlar, tibbiyot, iqtisodiyot va boshqa maxsus termin va tushunchalarni talab qiladigan sohalarda ham keng qo‘llana boshlagani uning imkoniyatlari katta ekanini ko‘rsatadi. Bugungi kunda ham Ona tilimizning davlat va jamiyat hayotidagi ta’siri va mavqeyini yanada oshirish bo‘yicha oldimizda o‘ta muhim va dolzarb vazifalar turibdi. Ushbu kunni keng miqiyosda nishonlanib, bu borada olib borilayotgan islohotlar, chora-tadbirlar o‘zbek tilimizning rivoji uchun xizmat qiladi, albatta.

Mashhur yozuvchi Chingiz Aytmatov ta‘kidlaganidek “..Bir xillik taraqqiyotga garov bo‘lolmaydi. Shuning uchun rang - barang tillarni uzoqroq saqlash kerak...Toki til mavjud ekan - xalqning umri boqiydir. Har bir til muayyan xalq uchun aziz hisoblanadi. Har birimiz bizni voyaga yetkazgan xalq oldida qarzdormiz: tilimizning sofligi uchun, boyishi uchun jon kuydirsak, farzandlik burchimizni ado etgan bo‘lamiz”.O‘zbek tilini to‘fonlardan , suronlardan opichlab o‘tgan ajdodlarimizga munosib avlod bo‘lib, tilimiz ravnaqiga hissa qo‘shmoq, hurmat va ehtirom ko‘rsatmoq barchamizning nafaqat vazifamiz, balki muqaddas insoniy burchimizdir. Buyuk mutafakkirlar o‘tgan O‘zbekiston deb atalmish, taraqqiy topgan jannatmakon yurtning fatzandlari ekanmiz, o‘zbek tili hech qachon o‘lmaydi. U hamisha mangu va barhayotdir!

Buxoro davlat universiteti

Filologiya va tillarni o‘qitish: o‘zbek tili fakulteti

6-4 uzb 18 guruh talabasi

Toshpo‘lotova Umida