«Ona tili» to’garagi,8-sinflar uchun Sana: 1-Mashg’ulot adabiy nutq va uning uslublari

Bilib oling. So’z birikmasida ham, so’zda ham qismlar bir xildagi so’z turkumlariga oid bo’lishi, har ikkalasi ham bir xil grammatik shaklga ega bo’lishi mumkin. Masalan, oq qush – oqqush (har ikkisida ham sifat+ot), suv ilon – suvilon (har ikkisida ham ot+ot). Bu ularning shakliy o’xshashligidir. Lekin so’z birikmasidagi qismlar ma’no mustaqilligi saqlagan bo’ladi. Qo’shma so’z tarkibidagi qismlarning ma’nosi esa saqlanmagan bo’lib, qo’shma so’zning umumiy ma’nosi orqali anglashiladi.

So’z birikmasidagi qismlar orasida Grammatik aloqa sezilib turadi, qo’shma so’z qismlari orasidagi Grammatik aloqa esa yo’qolgan bo’ladi.

So’z birikmasini tashkil qilgan qismlarning har biriga alohida-alohida so’roq berish mumkin: kitobni (nimani?) o’qimoq, uydan (qayerdan?) chiqmoq kabi. Qo’shma so’zlarga esa yaxlit bir savol berish mumkin: kungaboqar (nima?), kamquvvat (qanday?).

So’z birikmasining qismlari o’z mustaqil so’z urg’usini saqlagan bo’ladi (oqko’ngil, bilakuzuk, Yangiqo’rg’on).

Qo’shma so’zlarning ko’pchiligi tarixan so’z birikmasi asosida yuzaga kelgan.
78-mashq. Gaplardagi so’z birikmalari va qo’shma so’zlarni guruhlab yozing. Ularni o’zaro farqli jihatlarini tushuntiring.

1. ertasiga yana allaqayoqda bug’iqqina momaqaldiroq guldirab, beozorgina yomg’ir sevalab o’tdi, bo’liq tuproq hidi anqidi. (As. M) 2. azim va chuqur daryolar shovqinsiz oqadi, sayoz jilg’alar esa sershovqin oqadi, oqil va g’ayratli kishilar kam gapirib, ko’p ish qiladilar. (R. Usmonov) 3. Norbobo belbog’ini qaytadan bog’lab, ikki qo’li bilan belini siqib qo’ydi. (Oydin). 4. Anhor bo’yidagi hovlilarning ochiq eshiklaridan ozoda supalar, sadarayhon, namozshomgullar ko’rindi. (S. A.).
IV. Yangi mavzuni mustahkamlash: Og’zaki savol-javob.

savol va topshiriqlar

1.So’z birikmasi va qo’shma so’zning o’zaro o’xshash jihatlarini misollar asosida tushuntiring.

2.So’z birikmasi va qo’shma so’zning farqli xususiyatlarini sharhlab bering.

3.So’z birikmasi va qo’shma so’z qismlarida urg’uning o’rni qanday?

V. Uyga vazifa Mavzu bo’yicha mashqlar ishlash

VI. Mashg’ulot yakuni. Baholarni tahlil qilish.

MMIBDO’ ______________________