Ona tili o’qitish metodikasi” fanidan ma’ruza matni

Savod o’rgatish davrida grammatik-orfografik mashqlar.

Savod o’rgatish davridayoq bolalar grammatika va imlodan ayrim materiallarni amaliy asosda o’zlashtira boradilar, ya’ni ularga mavzu tushuntirilmaydi, nazariy ma’lumot berilmaydi.

Bolalar og’zaki va yozma nutqni o’zlashtirish va yozma mashqlarni bajarish bilan o’quv yilining ikkinchi yarmida yoki keyinggi sinflarda o’rganiladigan mavzularni o’zlashtirishga tayyorlanadilar.

Savod o’rgatishning birinchi oylaridayoq bolalar Ali, Omon, Olim, Naima kabi ko’p ismlarni o’qiydilar va kishilarning ismlari bosh harf bilan yozilishini amaliy o’zlashtira boradilar.

Bu bilan ular o’quv yilining ikkinchi yarmida o’rganiladigan kishilarning ismi bosh harflar bilan yozilishiga doir imlo qoidasini o’zlashtirishga tayyorlanadilar. Til-dil, olti-oldi kabi so’zlarni o’qishni mashq qilish jarangli va jarangsiz undoshlarni o’zlashtirishga, son-sana, gul-gulchi-guldon-gulzor, bog’-bog’bon-bog’cha kabi so’zlarni mashq qilish esa bolalarning “O’zakdosh so’zlar” mavzusini o’zlashtirishga tayyorlaydi.

Propedektiv mashqlar tizimi boshlang’ich sinflar grammatika va imlo dasturining bosqichli izchillik prinsipi asosida tuzulishiga mos keladi. Amaliy ishlar natijasida bolalarda ma’lum nutq tajribasi, til hodisalarini, so’zni, uning tarkibi va yasalishini, boshqa so’zlar bilan bog’langanda o’zgarishini kuzatish tajribasi to’plana boradi. Mana shu tajribalar asosida o’quvchilar nazariy umumlashmalarni o’zlashtiradilar, bular asosida esa grammatik tushuncha va orfografik qoidalar shakllanadi. “Alifbe” turlari qaysilar?
Tekshirish uchun savol va topshiriqlar:

1. Savod o’rgatish davrida qanday darslar o’tkaziladi? Farqli va umumiy tomonlari, o’xshash tomonlarini izohlang.

2. 
   Darslarga qo’yiladigan asosiy talablarni ayting.
   
3. 
   Umumdidaktik talablar.
   
4. 
   Maxsus talablar.
   
5. 
   DTS talablari
   
6. 
   Ma’naviy-ahloqiy talablar.
   
7. 
   Dars turlarini tushuntiring
   
8. 
   Savod o’rgatish jarayonida qaysi mashqlardan foydalaniladi?
   
9. 
   Analiz-sintez mashqlarini kim ishlab chiqqan? Uning ahamiyatini ayting.
   
10. 
    Analiz mashqlarining turlarini ayting. Ulardan qaysi o’rinlarda foydalaniladi?
    
11. 
    Sintez mashqlarining turlarini ayting. Sintez mashqlarini uyushtirishda kesma harf va kesma bo’g’inlarning ahamiyatini misollar asosida izohlang.
    
12. 
    Tovush va harf tomondan analiz-sintezni engillashtiruvchi vositalar nimalar? Ularni yasang va dars jarayoniga tadbiq eting.
    
13. 
    Savod o’rgatish jarayonida tovushlarning to’g’ri va ravon talaffuzi ustida qanday ishlanadi?
    
14. 
    Diksiya ustida ishlash mashqlariga nimalar kiradi?
    
15. 
    R tovushini nima uchun ayrim o’quvchilar ayta olmaydi?
    
16. 
    R tovushini qanday qilib to’g’ri talaffuzga o’rgatish mumkin?
    
17. 
    Savod o’rgatish jarayonida o’quvchilar nutqini o’stirishda qanday manbalardan foydalaniladi?
    
18. 
    Savod o’rgatish jarayonida o’quvchilar nutqini o’stirish vazifalariga nimalar kiradi?
    
19. 
    Savod o’rgatish davrida nutq o’stirishga oid ish turlari nimalardan iborat?
    
20. 
    Nazariy materiallarsiz grammatika va imloni amaliy o’zlashtirish deganda nimani tushunasiz?
    
21. 
    Analitik-sintetik ishlarning ahamiyatini ko’rsating.
    
22. 
    Analitik-sintetik ishlarni o’rgatishda qaysi adabiyotlardan foydalaniladi?
    
23. 
    Savod o’rgatish darslariga dars ishlanmasi yozing.
    

Tayanch atamalar: : savod o’rgatish darslari, darslarga qo’yiladigan talablar, umumdidaktik, maxsus, DTS, ma’naviy, ahloqiy talablar, alifbe tuzilishi, mazmuni, bezagi, analiz mashqlari, sintez mashqlari, kesma harf, kesma bo’g’in, diksiya, tez aytish, artikulvyasiya, unli, undosh, ko’rgazma, fonetika, orfografiya, grafika, kalligrafiya, ma’no, gap, so’z, bo’g’in, o’qish, yozish.