|
Ona tili darslarining tarkibiy qismlari. Ona tili darslari quyidagi o`zicha mustaqil qismlardan tashkil topgan: takrorlash, yangi bilim berish, bilimlarni ko`nikma va malakalarga aylantirish, o`rganilganlarni mustahkamlash va darsni xulosalash, uyga vazifa berish. Bularning har biri muayyan vazifani bajaradi va o`ziga xos mazmunga ega.
Tashkiliy qism o`quvchilarni darsga tayyorlaydi, ularda ishlash, ijodiy faoliyat ko`rsatish ishtiyoqini yuzaga keltiradi. Darsning bu qismi uyushqoqlik bilan juda qisqa muddatda tashkil etilishi lozim.
Aks holda darsga ajratilgan vaqtning zoya ketishiga olib keladi va o`quvchini ko`zlangan maqsaddan uzoqlashtirdi.
Uy vazifasini tekshirish berilgan topshiriqning bajarilishi sifati, egallangan bilim, ko`nikma va malakalarning puxtalik darajasini aniqlash maqsadida o`tkaziladi. O`qituvchilar ish amaliyotida ba`zan uy vazifasini tekshirish o`tgan darsni va oldin o`rganilgan til materiallarini takrorlashga aylanib qoladi. Darsning bu bosqichida tashkil etiladigan takrorlash, birinchi navbatda, o`rganilishi ko`zda tutilgan o`quv materialiga zamin hozirlashi lozim.
Agar uy vazifasi o`rganiladigan til hodisasi bilan bevosita aloqador bo`lsa, u yangi materialini o`rganish jarayonida ham tekshirilishi mumkin.
Darsning yangi bilim berish shakli o`rganilayotgan mavzuga aloqador bilimlarni xotirada tiklashi, ularni qisman ma`lum yoki tamoman noma`lum sharoitlarda qo`llab, yangi bilimlarni egallashni talab etadi.
Darsning mustahkamlash shakli bu dars mashg`ulotlarida egallangan bilimlarni ko`nikma va malakaga aylantirishni taqazo etadi.Ba`zan mustahkamlash oldin o`rganilganlarni takrorlash bilan qo`shilishi ham mumkin. Agar yangi mavzu oldin o`rganilgan mavzular bilan bevosita aloqador bo`lsa, bu ikki dars shakli bir yaxlitlik hosil qiladi.
Darsning yangi bilim berish jarayonida ham, mustahkamlash va takrorlash jarayonlarida ham ijodiy-amaliy ishlariga keng o`rin ajratadi.
Ona tili mashg`ulotlarida beriladigan amaliy ishlarni shartli ravishda uch guruhga ajratish mumkin:
Xotirlash-oldin o`rganilgan hodisalarni qayta xotirlashga asoslangan amaliy ishlardir. Xotiralashning: 1) tayyorlovchi xotiralashga va 2) umumlashtiruvchi xotirlash kabi turlari bor.
Tayyorlovchi xotirlash. Til yaxlit bir tizim bo`lib, uning barcha shartlari bir-biri bilan uzviy bog`liq. Shuning uchun ham tilning har bir satx birligi serqirra, ko`p vazifali, ko`p ma`noli. Bu birlikning bir tomoni ma`lum bir bo`limda o`rganilsa, uning ikkinchi qirrasi, xususiyati tamoman boshqa bir bo`limda o`rganiladi. Chunonchi, bog`lovchilar, ularning ma`nolari va guruhlari morfologiya bobida o`rganilsa, ularning so`zlarning va gaplarning bir-biriga bog`lashi sintaksisi bobida ko`rib chiqiladi. Demak, sitaksisni o`rganishda, bog`lovchilar haqida egallangan bilim, ko`nikma va malakalarni o`quvchi xotirasida tiklash extiyoji tug`iladi. Tayyorlovchi xotirlash yangi bilmlarni egallash uchun asos vazifasini o`taydi.
Umumlashtiruvchi xotirlash (takrorlash) Til sathlari o`zaro bog`liq bo`lgan yaxlit tizim bo`lsa ham, bu zanjirning har bir bo`g`ini nisbatan mustaqil tizimchadir va uning har bir bo`g`ini alohida-alohida mavzular sifatida o`rganiladi. Chunonchi, bog`lovchilarning o`zi 5-6 mashg`ulotda bo`linib turlarga ajratilib o`rganiladi va mashg`ulotlarning oxirida umumlashtirvchi xotirlash ishlari bajarilishi lozim. Umumlashtiruvchi xotirlash ishlari tilning uzluksiz tizimidagi ma`lum bir tizimchalar haqida yaxlit, to`liq ma`lumot hosil qilish uchun zarurdir va yakunlovchi sinov ishlari (yozma ish, yakuniy baho chiqarish, imtihon v.h) bajarilishi shart.
Yangi bilim hosil qilish. Amaliy ishning bu turi tahliliy (induktiv) ta`lim usulining ajralmas tarkibiy qismi bo`lib, o`quvchilar bu jarayonda avvalgi bilimlariga tayangan holda hodisalarni tahlil etadilar. Ko`rsatilan yo`llar asosida bu hodisalarni (mustaqil yoki o`qituvchi yordamida) guruhlarga ajratadilar, saralaydilar va xususiylikdan umumiylikni topishga kirishadilar. Bunday amaliy ishlar yangi bilim hosil qilishning asosiy usulidir.
Tadbiq. Tadbiqiy amaliy ishlar o`quvchilarni mashg`ulotda olgan bilimlarni amalga qo`llay bilish ko`nikmalarini shakllantirish va rivojlantiruvchi mashqlardir. Bunday mashqlar mohiyatan ikki turli bo`ladi:
qisman ijodiy mashqlar;
ijodiy mashqlar.
Qisman ijodiy mashqlar o`rganilgan til hodisalarini qisman yangi sharoitda tadbiq etishni talab etadigan amaliy ishlardir. Bunday amaliy ishlarning tarkibida ma`lum darajada izlanish, ijodiy faoliyat ko`rsatish ehtiyoji bor. Mashq shartidagi ayrim ko`rsatmalar, o`qituvchi beradigan tavsiyalar yoki uning rahbarligida o`quvchilar bilan uyushtiriladigan o`zaro suhbat amaliy ishni qisman ijodiy qilib qo`yadi.
Ijodiy mashqlar esa o`rganilgan til hodisalarini tamomila yangi sharoitda ijodiy qo`llashni talab etadigan amaliy ishlardir. Mashq shartidagi noma`lumni izlab topish o`quvchidan ijodiy izlanishni talab etadi. Yangi o`rganiladigan til hodisalarini mustaqil ravishda guruhlarga ajratish, berilgan matnning til xususiyatlarini tahlil qilish orqali ma`lum bir yangi xulosaga kelish, o`qilgan badiiy asarda yoki kinofil`mga taqriz yozish, uslub talabidan kelib chiqib matn yaratish kabi ishlarning bu turiga kiradi. Ayniqsa matn yaratish egallangan bilim, ko`nikma va malakalarning so`nggi natijasidir.
Darsni xulosalash jarayoni. Darsni xulosalash ham ancha mas`uliyatli jarayon bo`lib, u egallangan bilimlar amaliy faoliyatda sinalgandan so`ng o`tkaziladi. O`quvchilar darsning bu bosqichida egallangan bilim, ko`nikma va malakalarga tayangan holda o`zlari ta`rif va qoidalar chiqaradilar.
Uyga vazifa berish darsni xulosalash bilan birga qo`shib olib boriladi, o`qituvchi uyga berilayotgan topshiriq sharti o`quvchilarga tushunarli bo`lishini ta`minlashi, zaruriyat tug`ilsa, uni bajarish usuli haqida qo`shimcha ma`lumot berishi zarur.
Uy vazifasi darsning tarkibiy qismi bo`lganligi uchun ham u qo`ng`iroq chalinmasdan oldin berilishi kerak.
Vaqt taqsimoti ham dars samardorligini ta`minlashning muhim omili sanaladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
