Ona tili” fanidan oraliq nazorat topshiriqlari. 14-variant I. Nazariy savollar

“Ona tili” fanidan oraliq nazorat topshiriqlari.

14-variant

I.Nazariy savollar.

1.Nutq tovushlarining fonetik o’zgarishlari.

Fonetik oʻzgarishlar, tovush oʻzgarishlari, fonetik jarayonlar — nutq jarayonida soʻzning fonetik tuzilishida, tarkibida sodir boʻladigan oʻzgarishlar. Nutq jarayonida, talaffuzda tovushlar boshqacha aytilishi, tushib qolishi, baʼzan esa tovush orttirilishi, bir tovushning ikkinchisi tomonidan moslashtirilishi mumkin. Bunday fonetik oʻzgarishlar tovushlarning kombinator pozitsion (lot. combinare — qoʻshmoq, birlashtirmoq va positio — holat, joylashish) oʻzgarishlari deyiladi. Kombinator oʻzgarishlar yonma yon tovushlarning oʻzaro taʼsirlashuvi natijasida yuzaga keladi va ularga quyidagilar kiradi: akkomodatsiya (lot. accomodatio— moslashish) — yonma-yon turuvchi 2 tovush (unli va undosh tovush) artikulyatsiyasining qisman moslashishi, muvofiq kelishi. Mas: til oldi unlilari (a, e, i) til orqa undoshlari (q, g' , x)ning talaffuz etilishiga muvofiqlashib, orqaga siljiydi; assimilyatsiya , dissimilyatsiya , metateza, diereza (yun. diairesis — ajralish, boʻlinish) — muayyan talaffuz sharoiti tufayli soʻz tarkibidagi tovushning tushib qolishi: pastqam>pasqam kabi. Soʻz oʻzagidagi yoki unga qoʻshilgan qoʻshimchalar tarkibidagi ayrim tovushlarning maʼlum fonetik qurshov yoki pozitsiya taʼsirida talaffuz etilmasligi natijasida sodir boʻladigan fonetik oʻzgarishlarga quyidagilar kiradi:

Prokopa (yunoncha: prokore) — soʻz boshida unli yoki undosh tovushning tushib qolishi: yiroq>iroq, yilon> ilon kabi;

Sinkopa (yun. synkope — qisqartirish) — soʻz oʻrtasidagi tovushning tushib qolishi: oʻgʻil > oʻgʻlim kabi;

Apokopa (yun. arokore — tugallanmani qisqartirish) — soʻz oxiridagi unli yoki undoshning yoxud qoʻshma soʻzdagi 2-qismning tushib qolishi: baland > balan, doʻst > doʻs; kilogramm > kilo, metropoliten > metro kabi.