Ona tili darslik

3.  Antonimlarning  uslubiy  xususiyatlari.    Antonimlardan  to‘g‘  ri  foydalana 
olmaslik ham uslubiy xatoliklarni keltirib chiqaradi:   CHoyxona mudiri YUsufjon 
Nozimov  turmushning  issiq-chuchugini  totigan  kishiga  o‘xshaydi.  Bu  gapdagi 
issiq-chuchugini  juftligi  o‘rnida  achchiq-chuchugini  juftligi  ishlatilishi  kerak  edi. 
Antonimlardan foydalangan holda yaratiladigan badiiy san’at tazod (antiteza) deb 
ataladi. 
4.  Paronimlarning  uslubiy  xususiyatlari.  Paronimlarni  to‘g‘  ri  qo‘llamaslik 
natijasida  ham  xatoliklar  kelib  chiqadi:  CHanoqlardagi  lo‘ppi  ochilgan  paxtalar 
quyoshda  yarqirab  kumushdek  toblanadi.    Bu  gapdagi  toblanadi  so‘zi  o‘rnida 
tovlanadi so‘zi ishlatilishi kerak edi.  
5.  Turli  sabablarga  ko‘ra  qo‘llanishi  chegaralangan  so‘zlarning  uslubiy 
xususiyatlari. Bunday so‘zlarga eskirgan va yangi so‘zlar, sheva, kasb-hunarga oid 
so‘zlar,  atamalar,  jargonlar  kiradi.  Nutqda  bu  kabi  so‘zlar  ham  muhim  uslubiy 
vazifalar  bajaradi.  Arxaizmlardan  badiiy  yoki  ommabop  asarlarda  nutqqa  kinoya, 
hajv  ruhini  kiritish  uchun  foydalanilsa,  tarixiy  so‘zlardan  o‘tmish  voqeligini 
ifodalash  maqsadida  foydalaniladi.  SHeva  so‘zlari  mahalliy  ruhni  ifodalashda 
ishlatilsa,  atamalar  ilmiy  va  badiiy  asarlarda  fan-texnikaga  oid  tushunchalarni 
ifodalash  uchun  ishlatiladi,  jargonlar  esa  ma’lum  toifaga  mansub  kishilar  nutqini 
berish uchun zarurdir.  
      Albatta, bu guruh so‘zlardan foydalanganda, chegaradan chiqmaslik lozim, aks 
holda nutqda g‘alizlik paydo bo‘ladi:  
1. Terilgan paxtani tashib turish uchun ko‘tarimchi ajratildi.  
2.  Buning  ustiga  tokarlik  stanogining  reztsoderjateli  o‘rniga  maxsus  moslama 
tayyorlanib unga grebenlarni tozalovchi frez o‘rnatildi. Birinchi gapda ko‘tarimchi  
degan  o‘rinsiz  yasalgan  yangi  so‘z  ishlatilgan  bo‘lsa,  ikkinchi  gapda  atamalar 
me’yordan ortiq   ishlatilgan.  
     Nutqda ibora, tasviriy ifoda va maqollar  ham  ma’lum uslubiy vazifa bajaradi. 
Iboralardagi omonimlik, sinonimlik, antonimlik xususiyatlari, tasviriy ifodalardagi 
balandparvozlik,  maqollardagi  mazmuniy  ixchamlik  katta  uslubiy  imkoniyatlar 
yaratadi:  Bir  yoqadan  bosh  chiqarmoq  iborasi  badiiy  nutqqa  mansub  bo‘lsa,  bir 
jon,  bir  tan  bo‘lmoq  iborasi  umumnutqqa  xosdir.  YOzuvchi  va  shoirlarimiz  ham 
ibora  va  maqollar  ijod  qilishadi:  O‘likning  yog‘ini,  tirikning  tirnog‘ini  eydi  bu. 
(Abdulla Qahhor) O‘qsiz soldat – qilichsiz qin. (Oybek)