Ona tili darslik

1. Egasi topiladigan gap 
 
Egasi  topiladigan  gaplarda  Egasi  kesim  orqali  beriladigan  so‘roq  bilan 
topish  mumkin.  Bunday  gaplar  shaxsi  aniq,  shaxsi  noaniq,  shaxsi  umumlashgan 
gaplarga bo‘linadi.  
Shaxsi aniq gap. Kesimi, asosan, fe’l bilan, ba’zan fe’ldan boshqa so‘z bilan 
ifodalanib, harakatni bajaruvchi shaxsni aniq ko‘rsatib turadigan bir bosh bo‘lakli 
gap shaxsi aniq gap deyiladi. 
Shaxsi aniq gaplarda ega Lesik jihatdan shakllanmaydi va unga hech qanday 
ehtiyoj  ham  bo‘lmaydi;  kesim  vazifasida    kelgan  so‘z  tarkibidagi  tuslovchi 
affikslar shaxsni aniq ko‘rsatib turadi.  
Shaxsi aniq gapning kesimi quyidagicha ifodalanadi: 
1.  Aniqlik  (ijro)  maylidagi  fe’l  va  boshqa  so‘z  turkumlari  bilan.  Masalan: 
Ertalabki  poyezddan  qolmaslik  uchun  shoshilib  chiqib  ketayotgan  edi. 
(O‘.Hoshimov). 
Shaxsi  aniq  gap  kesimining  aniqlik  maylidagi  fe’l  bilan  ifodalanishi 
quyidagicha: 
a)  o‘tgan  zamon  fe’l  shakllari  bilan:  Ular  bilan  ham  murosa  qilolmagan 
edingiz-ku ... (P.Qodirov). Abdukarimova haqida bilmoqchi edim. (F.Musajonov). 
b) hozirgi zamon fe’l shakllari bilan: Endi ularning xatosini tuzatish uchun 
qancha  mashaqqat  chekamiz.  (P.Qodirov).  Gapimni  tushuntirolmay  qolamanmi 
deb qo‘rqyapman. (J.Abdullaxonov). 
v)  kelasi  zamon  fe’l  shakllari  bilan:  Hech  kim  bilan  hech  qanaqa  raqobat 
qilmoqchimasman. 
(J.Abdullxonov). 
Saviyasini 
tekshirmoqchimisan? 
(F.Musajonov). 
2. Buyruq - istak mayidagi fe’l bilan: - Xatlarni menga bering! – deb qoldi 
Tolib aka. (F.Musajonov). Gazeta ishidan misol keltiib gapiray. (F.Musajonov). 
3. Shart maylidagi fe’l bilan: 
Xulosangizga  astoydil  ishonsangiz,  nimdan  qo‘rqasiz?  Tushuntirsangiz, 
tushunishadi. (J.Abdullaxonov). 
Shaxsi  aniq  gapning  kesimi  ba’zan  fe’ldan  boshqa  so‘zlar  bilan  ham 
ifodalanishi  mumkin.  Masalan:  Kelishgan,  o‘qimishlisiz,  buning  ustiga  yoshsiz. 
(F.Musajonov). Mulla Usmon, ... hammasidan xabardorsiz. (P.Qodirov).  
Shaxsi  aniq  gaplar  badiy  adabiyotda,  ayniqsa,  dialogik  nutqda  ko‘p 
qo‘llanadi.