Ona tili darslik

 
 
 
5-§. Moslashuv (muvofiqlashuv) 
 
 O‘zbek  tilida  qaratqich  va  qaralmishning  aloqasi  bog‘lanishning  alohida 
turini  tashkil  qiladi.  Bunda  so‘zlardan  birini  hokim,  birini  tobe  deb  qarash  qiyin, 
chunki  qaralmishning  talabi  bilan  qaratuvchi  bo‘lak  qaratqich  kelishigi  shaklini 
oladi, o‘z navbatida, qaratuvchining talabiga ko‘ra qaralmish egalik affiksini qabul 
qiladi. Masalan: bolalarning quvonchi, mening kitobim, sening daftaring, ularning 
vazifasi kabi. Bunda munosabatdorlik ( o‘zaro hokimlik, tobelik) kuzatiladi.  
Aslida moslashuv deyilganda, tobe so‘z shaklining hokim so‘z shakliga mos 
kelishi  nazarda  tutiladi.  Bu  holat  rus  tiliga  xos,  negaki  moslashuv  yo‘li  bilan 
tuzilgan  qurilmalarda,  jumladan,  aniqlovchili  birikmalarda  tobe  so‘z  hokim  so‘z 
bilan  grammatik  shaklda  moslashib,  hokim  so‘z  bildirgan  xususiy  grammatik 
ma’nolarga ega bo‘ladi. Masalan, interesnaya kniga birikmasida kniga hokim so‘z 
bo‘lib,  bosh  kelishik,  birlik,  jenskiy  rod  (jins)  kabi  xususiy  grammatik  ma’nolar 
anglatgan;  tobe  so‘z  (interesnaya)  hokim  so‘zning  aynan shu  shakliga  moslashib, 
xuddi shunday grammatik ma’nolarni ifodalaydi. 

---

 
 
172 
O‘zbek tilida qaratqich va qaralmishning munosabati yuqorida qayd etilgan 
birikma  qismlarining  munosabatidan  farq  qiladi.  Shuning  uchun  bunday 
bog‘lanishni moslashuv deb emas, muvofiqlashuv deb izohlash lozim bo‘ladi. 
Demak,  o‘zbek  tilida  qaratqich  va  qaralmishning  birikishi  muvofiqlashuv 
asosida voqe bo‘ladi.