Ona tili darslik

5-§. Grammatik kategoriya 
 
Bir-biriga qiyosan olinadigan ikki yoki undan ortiq grammatik ma’no bilan 
shu  ma’noni  ifodalovchi  grammatik  shakllar  tizimi  grammatik  kategoriya 
deyiladi. 
Grammatik  kategoriya  so‘zlarni,  so‘z  shakllarni,  so‘z  o‘rinlarini,  so‘z 
qurilmalarini 
birlashtiradi, 
umumlashtiradi. 
Shunga 
ko‘ra 
grammatik 
kategoriyalarning to‘rt turi farqlanadi: 1) so‘zning grammatik kategoriyalar; 2) so‘z 
shakllarning  grammatik  kategoriyalari;  3)  so‘z  o‘rinlarining  grammatik 
kategoriyalari; 4) so‘z qurilmalarining grammatik kategoriyalari. 
So‘z  va  so‘z  shakllarning  grammatik  kategoriyalari  tizimi  tilning 
morfologiyasini  tashkil  etsa,  so‘z  o‘rinlari  va  so‘z  qurilmalarining  grammatik 
kategoriyalari tizimi tilning sintaksisini tashkil etadi. 
Demak,  grammatik  kategoriyalarni  morfologik  kategoriyalarga  va  sintaktik 
kategoriyalarga ajratish mumkin. 
Morfologik  grammatik  kategoriyalarga,  birinchidan,  so‘z  turkumlarining 
o‘zi,  ya’ni  ot, sifat,  son,  fe’l  kabilar  kirsa,  ikkinchidan,  ma’lum  bir  turkumga  xos 
bo‘lgan kategoriyalar, ya’ni otlarga xos bo‘lgan son, egalik, kelishik kategoriyalari, 
fe’llarga  xos  bo‘lgan  bo‘lishli-bo‘lishsizlik,  nisbat,  mayli,  zamon,  shaxs-son 
kategoriyalari kiradi. 
Sintaktik  grammatik  kategoriyalar  deyilganda,  gap,  gap  bo‘laklari:  ega, 
kesim, to‘ldiruvchi, aniqlovchi, hol kabilar nazarda tutiladi.