Ona tili darslarida o‘quvchilarning o‘qib, eshitib tushunish, og‘zaki va yozma nutq malakasini shakllantirish

Ona tili darslarida og‘zaki va yozma nutq malakalarini shakllantirish. Inson so‘zlar ekan uning nutq apparati ishlaydi. Uni ishlatishni inson chaqaloqligida turli tovushlarni chiqarib sinab ko‘rish orqali o‘rganadi. Bola talaffuzda avval tovush, keyin bo‘g‘in, keyin so‘zga o‘tishi ham nutq apparatini boshqarishni sekin-sekin, oddiydan murakkabga tomon o‘zlashtirishini dalillaydi. O‘zbek bolalarining aksariyati non emas nanna deyishi bola hali nutq apparatini to‘liq boshqara olmayotganini bildiradi. Xususan, o – lablangan unli, uni talaffuz qilish lablanmagan unli bo‘lgan a unlisiga nisbatan ko‘proq harakat talab qiladi. So‘zni undosh bilan tugatish o‘pkadan og‘iz bo‘shlig‘i orqali chiqayotgan havo oqimini to‘xtatish demak. Unli bilan tugatish esa qo‘shimcha harakat talab qilmaydi. Shuning uchun bola so‘zlarni avval nutq apparatini boshqarishni o‘rgangan darajasida talaffuz qiladi va bu odatda kattalarning talaffuzi bilan bir xil bo‘lmaydi. Bola o‘zi talaffuz qilgan so‘zni eshitadi va kattalarniki bilan solishtira olgani uchun o‘z xatosini anglaydi, o‘z talaffuzi ustida ishlashi ortidan so‘zlarning to‘g‘ri talaffuzini o‘zlashtiradi. So‘zni talaffuz etish murakkab jarayon. Masalan, shu non so‘zini olaylik: o‘pkadan chiqayotgan havo oqimi ovoz paychalari, og‘iz bo‘shlig‘i va burun bo‘shlig‘iga taqsimlanib, tilning old qismini tanglayga tekkizib og‘iz bo‘shlig‘idagi havo oqimini to‘sib, n undoshini talaffuz qilish, keyin tilni pastga tushirib, tilning orqa qismidagi muskullarni, lablarni harakatlantiruvchi muskullarni qisqartirish bilan o unlisini talaffuz qilish, keyin tilni yana avvalgi joyiga qaytarib n undoshini talaffuz qilish demakdir. Har bir muskul qisqarishi uchun bosh miyadan alohida signallar jo‘natiladi. Ma'lum so‘z qayta-qayta talaffuz qilinar ekan, uning talaffuzi uchun ishlaydagan muskullarga jo‘natiladigan signallarni boshqaruvchi neyronlar o‘rtasida aloqa mustahkamlanib boradi. Shu asosda insonda og‘zaki chiqish leksikoni shakllanadi. Grafemik chiqish leksikonining shakllanishida ham shu kabi tamoyilga amal qilinadi, faqat unda qo‘lning harakatini nazorat qiluvchi neyronlar guruhi ishlaydi.