Омборлари ва

2. Ғиштли деворларни барпо этишни ташкил этиш.
Кўп қаватли каркасли биноларда ғишт теришнинг асосий усули –
оқим усулидир, уни асосига қуйидаги принциплар қўйилади:
• ҳамма ишлар мажмуасини қамров-ярус системаси бўйича
бажариш;
• ғишт теришдаги мажмуали жараѐнни ўзининг ихтисослашган
звеноларига эга ташкил этувчи жараѐнларга бўлиш;
• доимий таркибли ихтисослашган звеноларнинг жараѐнларни қамров
ва ярус бўйича кетма-кет бажариши ;
• звеноларни қамровдан қамровга оқим қадами деб аталмиш бир хил
оралиқдаги вақтда ўтишлари;
• қамровдаги монтаж ва ғишт ишларни давомийлигини мажбурий
боғлаш.
Кўп қаватли биноларни барпо этиш жараѐнини одатда мажмуали
(комплекс) бригада амалга оширади. Бригададаги ишчилар сони ва
малакавий таркиби- иш фронти, қурилиш муддати, қабул қилинган ишларни
бажариш усулига, ишчи ва машиналарни мехнат унумдорлигига қараб
аниқланади.
31


струбцина (қисқич)лар, таянчлар ва
домкратларнинг ҳолати текширилади. Қолиплар кран ѐрдамида кўтариб
узатилади ва мос режа ўқлари (риск чизиқлари) бўйича ўрнатилади (18.3-
расм). Домкратлар билан юқориги палуба (тўшама)нинг горизонтал
(текис)лиги тўғриланади, струбциналар билан эса цоколга уланиши ва ѐн
панелларнинг вертикаллигини таъминлашга эришилади. Сўнгра туннелнинг
узунлиги бўйича ѐнига қўшни секциялар ўрнатилади, элементлар ўзаро
максимал жипслашиши учун улар орасига махсус қистирмалар қуйилади ва
қўшимча равишда қулфсимон бирлаштиргич (тортқич) билан тортилади.
18.3-расм. Ҳажмий-қайта ўрнатиладиган қолип шчитларини жойлаштириш схемаси: 1 –
механик домкратлар; 2 – консолли супа (сўри); 3 – шчитларни маҳкамлайдиган
телескопик қия устун (тиргак) лар; 4,6 – муҳофаза панжара-тўсиғи;
5 – қолипнинг энсиз ѐн томонли шчити.
Туннел бутун узунлиги бўйича қурилиб бўлингач, қават
баландлигида (одатда узунлиги 6 м гача) деворнинг арматураси бўлган
фазовий каркасни ўрнатишга киришилади. Каркаслар кран ѐрдамида
узатилади ва пастки қаватдан чиқиб турган арматураларга уланади. Кейин ѐн
(энсиз) томон шчитлари ўрнатилади ва лойиҳада кўрсатилган бўлса, махсус
консоли супагача ѐн(энсиз) томон ташқи шчитлари ўрнатилади хамда у
қияли устунли телескоп ѐрдамида маҳкамланади, шунингдек, аввал
бетонланган девор конструкциясига пастки энсиз ѐн томони билан қаттиқ
тақаб қисилади. Бу ѐн(энсиз) томон ташқи шчитларни геометрик ўзгармас
ҳолатини таъминлайди. Дераза ва эшик ўринларини очиқ қолдириш учун
қолипга махсус нарса қўйилади, қайсиким ундан энсиз ѐн девор қолипи
ўрнида фойдаланиш мумкин. Туннел устига ораѐпманинг арматура
каркаслари жойланади ва улар аввал ўрнатилган девор каркасларига
боғланади.
150
Қолипнинг туннеллари орасига бетонлаш ва бинонинг деворини
бунѐд этиш учун, шунингдек, секцияларнинг ўзига ҳам, ораѐпмани бетонлаш
бетон қоришмаси қуйилади. Қуйилган бетон талаб қилинган мустаҳкамликка
эришгач, қолип алоҳида таркибий қисмларга бўлинмасдан ажратилади.
Қолип секциялари ажратилганда (кўчиришда) у гўѐ сиқилгандек бўлади,
қолипнинг ички ѐн шчитлари (ѐки девор шчитлари) бетонланган туннелни
ичкарисига итарилгандек бўлади, шунинг асносида ораѐпманинг горизонтал
шчитлари осон ажралади ва пастга силжийди. Бетонланган секциядан
қолипни кўчириб олиш учун юқори панел элементлари домкратлар ѐрдамида
туширилади, ѐн томон панеллари эса девордан нарига сурилади. Сўнгра
қолип ғилдиракларда ораѐпма бўйлаб ѐтқизилган инвентарь (темир изли) йўл
бўйича қўшни янги позицияга ѐки бинонинг бўйлама очиқ томонида
жойлашган махсус сўриларга сурилади ва у ердан, маҳкамланган секциялар
кран ѐрдамида янги позицияга кўчирилади.
бошқа кабилар билан беркитилади.
32


еворлар ўзаро кесишган ва бириккан жойларида мос равишда тўртта
ва учта устунли конструктив ечимли рамалар қўлланилади. (19.2в-расм).
Айрим ҳоллардагина қолип битта материалдан (металл ѐки тахта)
тайѐрланади, одатда, улар металл-тахтали бўлади. Бундай ҳолларда, тўсин ва
тўшамалар тахтадан бажарилиб, қолган конструкциялар металлдан қилинади.
Бир хил турдаги ўнта ва ундан ортиқ биноларни барпо этиш лозим бўлса
қопламалаш (қолип шчитларининг ички юзасини) кўпинча бундай қолипда,
металл листлардан қилинади. Агар иш ҳажми камроқ бўлса, қопламалаш
парчинланган тахталардан қилинади.
Шчитларни конструкцияси бўйича қолиплар йирик шчитли ва майда
шчитлиларга бўлинади. Кейингиси анча универсалроқ, аммо унинг монтаж
ва демонтаж ишларига кўп меҳнат сарф бўлади. Майда шчитлардан
фойдаланганда, улар бириктирилиб йириклаштирилади. Йирик ўлчамли
шчитларда тўсин шчитни конструкцияси таркибида бўлади. Шчитларнинг
ясси-текис ва эгри чизиқли қилиб ясалиши, бино фасадларини меъморий
жиҳатидан турлича бўлишига имкон беради.
Қолип шчитларининг баландлиги одатда 1,1...1,2 м бўлади. Шчитлар
пастга қараб конуссимон кенгайган ҳолатда бўлади. Шунингдек, қолип
шчитлари юқори қисмлари орасидаги масофа, қолип шчитларининг пастки
қисмлари орасидаги масофадан 10…12 мм га кичик бўлади. Қолипни яхши
силжиши учун бетонлашдан олдин қолипнинг ички юзаси соляр мойи билан
мойланади.
Бетонланаѐтган конструкция деворининг қалинлиги ҳисоб бўйича
аниқланади, бироқ камида 12 см бўлиши зарур. Ишни шундай маромда ва
кўтариш тезлигида ташкил этиш керакки, қолипни кўтариш жараѐнида
ишқаланиш кучлари таъсирида бетон ажралиб кетмаслиги лозим.
Қолипларни кўтаришда дастаки, гидравлик ва электрик домкратлар
қўлланилади. Энг ноқулай дастаки винтли домкратлардир. Унинг ишлаш
хусусияти шундаки, домкратни ―салт юриши‖да домкратли рамадан
тушадиган барча кучланишлар ва унга туташ қолипларнинг оғирлиги
ѐнидаги қаторда жойлашган домкратларга узатилади, қайсиким, янги ярусга
улар навбатма-навбат кўтарилади. Шунинг эвазига иш суст боради.
Дастаки винтли домкратлардан фойдаланилганда домкрат
стерженлари конструкциянинг ўзида қолади, у эса ҳисобга олинмаган
қўшимча арматуралангандек хизматни бажариб, ҳажми жиҳатидан жами
сарфланган арматуранинг 20% га қадарини ташкил этади. Электрик ва
гидравлик домкратлардан фойдаланилганда домкрат стерженларининг бетон
билан ѐпишишини бартараф этиш учун, домкратнинг тагига узунлиги 1,2 м
165
гача бўлган махсус бетон каналча ҳосил қилувчи қувурча уланади, натижада
домкрат стерженлари бетонга ѐпишмасдан эркин жойлашади, сўнгра
бетонлаш ишлари тугагач, қувурча олиб ташланади.
33

Зилзилавий фаол худудларда

қурилиш қўшимча махсус чора-тадбирларни амалга оширишни талаб этади:
бинонинг ―куб‖ шакллигини таъминлаш; девор ва пардадеворларда очиқ
жойларни камайтириш; бинонинг устуворлигини ошириш мақсадида
қўшимча арматуралаш ва боғловчиларни ўрнатиш; конструкциялар
бириккан(туташув) чоклари, тугунларни назоратини жиддий кучайтириш;
бино ва иншоотларни барпо этиш жараѐнида қўшимча вақтинчалик
махкамлаш.