Olzbekiston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Tayanch iboralar:
Sistema, vaziyat, egiluvchan sistema, boshqarishga yondashish, 
sistemali yondashish, vaziyatli yondashish, strategik yondashish, 
ishlab chiqarish vaziyatlari, sistema konsepsiyalari, boshqaruv 
tizimlari, klassifikatsiya, ijtimoiy-iqtisodiy tizim, sifatida, tizimli 
yondashuv, vaziyatli yondashuv, axborot texnologiyalari, takomil­
lashtirish, qaror qabul qilish, jarayon, elektron hisoblash texnikasi, 
matematik usul, vositalar, N.Vinner, G.Saymon, P.Duruker, E.Deyl 
yaxlit (integral) tizim, differensial, 0 ‘rta Osiyo, Amir Temur, 
«Temur tuzuklari», tizimli (структурный), vaziyatli, funksional 
(protsessual) va miqdoriy yoki sonli (численный).
Zamonaviy menejmentning maqsadi hozirgi zamon axborot 
texnologiyalari asosida boshqaruv jarayonlarini takomillashtirish, 
jumladan, qaror qabul qilish jarayonini elektron hisoblash texnikasi 
hamda eng yangi matematik usul va vositalami qo‘llagan holda 
amalga oshirishdir. Yangi zamona viy usul laming rivojlanib borishi 
tizimli menejmenti shakllanishiga olib keldi va o‘z navbatida 
boshqaruv qarorlarining oqilonaligini ta’minlashga imkon yaratdi.
1950-yildan boshlab N.Vinner, G.Saymon, P.Duruker, E.Deyl 
va boshqalar miqdoriy, tizimli yoki zamonaviy menejmentning 
murakkab boshqaruv muammolarini chuqurroq tushunish maq- 
sadida turli iqtisodiy-matematik modellarini ishlab chiqib, ulami 
boshqaruv jarayoniga tadbiq etish ustida katta ishlar olib borishdi. 
Natijada murakkab vaziyatlaming yechimi bo‘yicha boshqaruv 
xodimlariga yordam beruvchi miqdoriy usullar keng miqyosda 
ishlab chiqildi.
XX asming 60-80-yillarida G’arbda zamonaviy menejment 
rivojlana boshlandi. G ’arb nazariyotchilari boshqaruvning ijtimoiy
185

---

tizimiar maktabini yaratish maqsadida quyidagi ilmiy masalalarga 
o ‘z e ’tiborlarini qaratishdi:
-menejmentda tizimli yondashuv asosiarini ishlab chiqishdi; 
-menejmentda yaxlit (integral) tizim bilan uning differensial 
qismlari munosabatlari masalalarini ko‘rib chiqishdi;
-birqancha 
o ‘zgaruvchi 
(dinamik) 
omillarning 
ta’sirini 
o ‘rganishdi.
Menejment nazariyasini rivojlantirishga sobiq ittifoqning 
A.K. Gastev, P.M. Kerjensev, V.G. Afanasev, D.V. Gvishiani,
S.E. Kaminitser, O.V. Kozlova, D.M. Kruk, A.M. Omarov, 
G.X. Popov, V.Q. Qobulov kabi olimlari ham o ‘zlarining salmoqii 
hissalarini qo‘shganlar. Sobiq ittifoqda mehnatni ilmiy tashkil qilish 
va boshqarish sohasini ilmiy tadbiq qilish 1920-yillarda boshlangan. 
0 ‘sha yillari Markaziy mehnat instituti (MMI) tashkil etilib, 
mehnatni ilmiy tashkil qilish bo‘yicha qator konferensiyalar 
o‘tkazildi. Maxsus jumallar chop etilishi yo‘lga qo‘yildi. 0 ‘quv 
yurtlarida «Mehnatni ilmiy tashkil qilish» fani o ‘qitila boshlandi.
0 ‘rta Osiyoda esa menejmentning nazariy asoslari va uning 
asosiy prinsiplari qadim zamonlarda ham u yoki bu ko‘rinishda 
mavjud bo‘lgan. Ammo ular Amir Temur hukmronligi davriga kelib 
ma’lum shaklni kasb etgan, bunga Amir Temuming «Temur 
tuzuklari» asari yorqin misol bo‘la oladi.
0 ‘zbekistonda mustaqillik davriga kelib, menejmentning naza­
riy va amaliy asosiarini, ulaming barcha kategoriyalarini takomil- 
lashtirishga katta e ’tibor berilyapti. Ayniqsa yoshlar o‘rtasida 
menejmentga, shu jumladan, jismoniy tarbiya va sport menejmen- 
tiga qiziqishni ortib borayotgani fikrimizning dalilidir.
Ko‘rib chiqilayotgan davr boshqaruviga bir necha yondashuv- 
larning bir vaqtda taraqqiy topganinni, ularning ichida o ‘zlariga 
yarasha ta’lim va nazariyalar bunyod boMganini tasdiqladi. Shu 
bilan bir qatorda g‘arb nazariyachilarining tizimli (структурный), 
vaziyatli, 
funksional (protsessual) va miqdoriy yoki sonli 
(численный) kabi to‘rtta yondashuvi ajratib ko‘rsatganliklarini 
shohidi bo‘ldik.
Shuni alohida ta’kidlash kerakki, bu yondashuvlar bir-biriga 
o ‘zaro qarama-qarshi emas. Ular ma’lum darajada erkindirlar, 
chunki ular qandaydir yo‘nalish bo‘yicha bir-birini to‘ldirish yoki
186

---

taraqqiy :optirish maqsadida ba’zi-bir g ‘oya!ar bilan bog‘lan- 
gandirlar. Shu davrlarda menejment nazariyasi bo‘yicha paydo 
bo‘lgan bir qator izlanuvchilar maktablarini e’tibor bilan o ‘rganila- 
digan bo‘lsak, ularning tadqiqotlarini umumiy «Boshqarish 
nazariyasi va amaliyoti» yoki «Boshqaruv fani ta’limi» nomlari 
bilan birlashtirish mumkin bo‘ladi.
Shu borada amerikalik Ch. Barnard, G.Saymon tomonidan 
zamonaviy menejmentga qaratilgan va ilmiy tomondan asoslab 
berilgan boshqaruvga yangicha yondashuvning quyidagi to‘rt 
(tizimli, vaziyatli, funksional va miqdoriy) yo‘nalishga e ’tibomi 
qaratadigan bo'lsak, haqiqatdan ham menejment fani asrlar 
davomida shakllanib, rivojlanib borishi natijasida zamonamizning 
eng ilg^or va dolzarb sohasiga aylanganini ko‘rish mumkin.