Olmoshning diektik xususiyatlari

Olmoshning diektik xususiyatlari.

Bajardi: Muxammadiyeva Mohira

Tekshirdi:Qurbonov S

Olmosh soʻz turkumi haqida
Olmosh derivatsiyasi.
Reja:
Olmoshning turlari.
«Ishoraviylik» ramzi bilan ataluvchi olmosh boshqa leksemalardan ajralib turadi. O'zbek tilshunosligida olm oshning doirasi va vazifasi zo'rm azo'rakilik bilan ancha chegaralanib «ot, sifat, son o'm ida qo'llanuvchi so'z» sifatida o'ta tor tushunilgan. Vaholanki, bu bilan olmoshning nafaqat ot, sifat,son, balki fe’l, ravish, taqlid, undov, gap va, hatto, matnni almashtira olish,ularga ishora etish xususiyati hisobga olinmagan. Olmosh guruhiga men, sen,u, biz, siz, ular kabi shaxsga; kim, nima, bu, ana, mana, mana bu kabi predmetga; qanday, bunday, shunday kabi belgiga; buncha, shuncha, qancha kabi miqdorga; qachon kabi paytga; qayer kabi o'ringa; shunday bo'lmoq, qanday qilmoq kabi harakat-holatga ishora qiluvchi leksema kiradi.
Olmosh qaysi so'z turkumi oʻrnida qo'llansa, shu turkumga xos sintaktik vazifani bajaradi: O'qituvchi darsga kirdi. U (ega) o'quvchilar bilan salomlashdi. Olmosh o‘zidan oldin aniqlovchi talab qilmaydi: Hamma xursand va shod. U kitobni oʻqidi.
Kishilik olmoshi.
Ko'rsatish olmoshi.
O’zlik olmoshi
Belgilash olmoshi
So‘roq olmoshi
Gumon olmoshi
Boʻlishsizlik olmoshi
Olmosh ifoda etadigan ishoraviy
ma’nosiga ko’ra quyidagi ma’no guruhiga boʻlinadi:
Kishilik olmoshi shaxs olmoshi deb ham yuritiladi, chunki shaxsga ishora qiladi. Kishilik olmoshi shaxs olmoshi deb ham yuritiladi, chunki shaxsga ishora qiladi.So‘zlovchi birinchi shaxs, tinglovchi ikkinchi shaxs, nutqdan tashqari barcha shaxs, narsa, voqea-hodisalar o‘zga, ya’ni uchinchi shaxs sifatida qaraladi
Kishilik olmoshari
Men
Sen
U
Biz
Siz
Ular
Shaxs oʻz ma’nosidan tashqari ko'chgan holda qoʻllanishi mumkin.
Chunonchi:
1. Biz olmoshi II shaxs ko'plikdagi siz olmoshi oʻrniida qoʻllanadi.
Qani, endi biz ishga tushaylik. Bunda tashviq ma’nosi anglashilib turadi.
2. Ko‘plikni ifodalovchi olmosh birlik uchun qoʻllanadi: Bu ishni biz
uddaladik. Ushbu gapda men oʻrnida ishlatilgan biz maqtanish, kibr ma’nosini ifoda etmoqda.
3. Men oʻrnida biz olmoshi ishlatilib, kamtarlikni ifodalashi mumkin: Biz
bu maqolada yechimini kutayotgan muammoni olib chiqdik.
4. Sen oʻrnida siz, u o'rnida ular olmoshi ishlatilib, hurmat ma’nosini
ifodalaydi: Siz bugun darsda faol ishtirok etdingiz. Men buvimni yaxshi
kо‘raman. Ular ham meni sevadi.
5. Siz olmoshi, ko'pincha, birlik sonda hurmat ma’nosida
qollanilganligi sababli ikkinchi shaxs ko'plik sonda sizlar shakli ishlatilishi
mumkin: Sizlar kelajagimiz.
6. Kishilik olmoshiga -lar qo'shim chasi qo'shilganda turli m a’no
voqelanadi:
- Senlarga aytyapman (kamsitish m a’nosi).
-Sizlarda insof bormi? (ko'plik m a’nosi).
7. O 'zbek tilida III shaxs ko'plik olmoshi, aslida birlik sondagi
olm oshning ko'plik shaklidir: u+lar.