Olkashunoslik

Turkistonda tashkil etilgan ilk muzeylar faoliyati.
1876-yilda 
O 'rta Osiyoda birinchi muzey tashkil etildi. Lekin davlat tomonidan 
bino berilmaganligi uchun, N.Mayev o ‘zining ipakchilik maktabidan 
muzey uchun ikki xona ajratdi. Ko‘p o'tmay, muzey Statistika boiim i 
ixtiyoriga o ‘tkaziladi. Muzey ta’minoti uchun yiliga 300 so‘m ajratila- 
digan boidi. Bundan tashqari, ba’zi shaxslaming moddiy yordamlari 
ham kelib tushgan. N.Mayevning yozishicha, muzey faoliyati uchun 
yiliga 1600 so in lik mablag‘ talab etilgan.
1877-yiining yanvariga kelib, muzey etnografiya, ishlab chiqarish 
texnologiyasi, qishloq xo'jaligi, tabiat tarixi va aixeologiya bo'yicha 
1500 dan ortiq ashyolaiga, 800 ga yaqin qadimiy tangalarga ega boidi. 
1876-1880-yillar muzey faoliyatining muhim bosqichi b oid i. Shu 
yillarda numizmatika, etnografiya boiim lari boy kolleksiyalar bilan 
toidirildi.
Turkiston general-gubematori M.G. Chemyayev (1882-1884) far- 
moniga binoan 1883-yili muzey xalq kutubxonasiga qo‘shib yuborildi. 
Asosiy mablag" kutubxonaga ajratiladi. General-gubematorlik mahka- 
masi ixtiyoriga o ‘tgan muzeyga yangi tayinlangan ralibarlaming aksa­
riyati yetarli malakaga ega boim asligi, muzey ishining nozik jihatlarini
178

---

tushunmasligi unga m om etilgan osori atiqalaming yo‘qolib ketishiga 
olib keladi.
Turkiston muzeylarini boyitish, o lkadagi yodgorliklami saqlash- 
da havaskorlaming xizmati katta edi. Rus olimlari Turkiston o'lkasim 
oiganishda, 0 ‘rta Osiyo xalqlari hayoti bilan tanishish davomida ma- 
halli\ ziyolilar, turli xalq vakillari bilan bevosita muloqotda bo‘ldilar. 
N. Veselovskiy, V. Bartold, E. Kal, A. Samoylovichlar o ‘z ilmiy tadqiqot- 
larida mahalliy aholi orasidan yetishib chiqqan havaskorlar tomonidan 
berilgan m a’lumotlarga ko‘proq tayandilar. Ulaming ilmiy axborotlari, 
xabar va maktublarida mahalliy oikashunoslar faoliyati keng tasvirlan- 
gan.
Turkistonda N. Veselovskiy rahbarligida o ‘tkazilgan ilmiy tadqi- 
qotlarda qatnashgan toshkentlik savdogar Akrom Asqarov yirik kollek- 
sionerga aylandi. 1887-yili Rus imperatori arxeologiya jamiyati a’zosi 
Akram Asqarovni «Arxeologiyada erishilgan yutuqlari uchun» kichik 
kumush medali bilan taqdirlaydi Uni Parijdagi ilmiy arxeologiya 
jamiyatiga ham a ’zolikka saylaydi. A.Asqarov arab, rus tillarini puxta 
bilgan o ‘z zamonasining yetuk ziyolisi boigan.
A Asqarov o ‘z vasiyatnomasida to‘plagan kolleksiyalarini hu- 
kumatga topshirilishini iltimos qilgan. Ammo uning oiim idan keyin 
to ‘plagan osori atiqalari alohida-alohida sotilib, turli odamlar q o iig a 
o‘tib ketadi. A.Asqarov kolleksiyasining katta qismi -
14
mingta tan- 
ga va 200 ta buyum Turkiston general-gubematori A.Vrevskiy farmo- 
yishi bilan Peterburgga, Imperator arxeologiya komissiyasi ixtiyoriga 
jo ‘natiladi.
Mahalliy havaskor Mirza Abdulla N.I. Veselovskiy bilan ham aloqa- 
da boigan. Veselovskiy uning kolleksiyasini ko‘rib chiqib, undan 1202 
buyum, shu jumladan 11 ta tilla, 77 ta kumush tanga, 951 dona chaqa, 
18 muhr, odamlar, hayvonlar va boshqa narsalar tasviri tushirilgan 6 ta 
tosh sotib olgan.
Asosiy muzeylar qatorida Toshkentda 1914-yili S.Zaverinning Tur­
kiston savdo mollari muzeyi ish boshladi. Lekin bu muzey ba’zi bir 
sabablarga ko‘ra tez orada yopiladi. Muzey faoliyatining ijobiy tomon- 
larini ham alohida ta’kidlash mumkin. Muzeyda saqlangan eksponatlar 
nafaqat olimlarga, balki keng jamoatchilik ommasiga o ik an i har to- 
monlama o‘rganishga imkoniyat yaratdi. Muzeydagi eksponatlar tar-
179

---

tibsiz tarzda va rejasiz yig‘ilgan boisa-da, fanning ma lum bir sohasi 
b o ‘yicha foydalanish mumkin bo'lgan har xil kolleksiyalar co plangan 
edi.