Oliy va o‘rta

3.11-rasm. 1954–1961­yillardagi Asosiy qoidalarga binoan astronomo­ geodezik to‘rni barpo etish sxemasi: 1 – 1­klass poligonometriya tomoni; 2 – 1­klass triangulyatsiya tomoni.

kenglik, uzoqlik va azimutlar, ya’ni Laplas punktlari aniqlanadi. 1­klass poligonometriya zvenosi cho‘ziq yo‘llar ko‘rinishida o‘tkaziladi; yo‘l tomonlari 10 dan ko‘p bo‘lmasligi uzunligi esa 20 kilometr atrofida bo‘lishi kerak. Har bir 1­klass triangulyat­ siya va poligonometriya zvenosida, Laplas punktlaridan tashqari oraliq astronomik punktlar o‘rnatiladi va astronomik kenglik va uzoqliklar aniqlanadi. Oraliq astronomik punktlari Laplas punkt­ lari oralig‘ida har 65–120 kilometrda joylashtiriladi. Astropunkt­ lar orasidagi masafalar 1­klass qatorlari bo‘ylab bajariladigan gravimetrik syomkaning zichligiga bog‘liq: bu syomkaning zich­ ligi qancha yuqori bo‘lsa, oraliq astropunktlar shunchalik kam aniqlanadi. Barcha (Laplas va oraliq) astropunktlar atrofida max­ sus dastur bo‘yicha zichlashtiruvchi gravimetrik syomka olib bo­

riladi.

Mamlakatning ayrim rayonlarida 1­klass triangulyatsiya yoki poligonometriya zvenolaridan tashkil topgan poligonlar o‘rniga, uchburchak burchaklari 30° dan kichik va tomonlar uzunligi 20 kilometrdan kichik bo‘lmagan yaxlit 1­klass triangulyatsiya tar­ moqlari quriladi. Masofalar fizik­geografik sharoitlarga va punkt­ larning o‘rnatilgan zichligiga bog‘liq holda belgilanadi. 1­klass yaxlit tarmoqlarda bazis tomonlar va Laplas punktlari har 10 ta tomondan keyin joylashtiriladi.

Astronomo­geodezik tarmoqlarni barpo etishda geodezik, ast­ ronomik va gravimetrik kompleks o‘lchashlar bajariladi, shu bilan

birga ko‘p o‘lchashlar yuqori aniqlikda yangi zamonaviy o‘lchash texnikalarini qo‘llash orqali amalga oshiriladi.

Triangulyatsiya va poligonometriya punktlarida gorizontal bur­ chaklar (uchburchaklar yoki yopiq poligonlar bog‘lanmasliklari bo‘yicha) 0.7'' dan katta bo‘lmagan xatolikda o‘lchanadi. Bazis tomonlar o‘rta kvadratik nisbiy xatoligi 1300 000 dan, poligo­ nometriya tomon uzunliklari 1400 000 dan katta bo‘lmagan xato­ lik bilan o‘lchanadi. Sistematik xato ta’siri priyomlardagi o‘lchash natijalari bo‘yicha hisoblanadigan, astronomik aniqlashlar o‘rta kvatratik xatolari kengliklarda 0.3'' gacha, uzoqlikda 0.45'' gacha va azimutlarda 0.5'' gacha ruxsat etiladi.

2.