Oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

II-BOB. Analogli summatorlarni xarakteristika va parametrlarini loyixalash.
2.1. Mavzuni yaratishda foydalanadigan (Electronics Workbench) dasturiy vositalar taxlili.
1. Electronics Workbench dasturini ishga tushiring va uning sxema oynasida uch razryadli raqamli-analog o`zgartkichning (RAO`) sxemasini yig‘ing (1-rasm). Sxemada uchta kirish ikkilik signallari 1, 2, 4 ulab-uzgichlarni boshqaradi. O’eratsion kuchaytirgichning (OK) teskari bog‘lanish zanjiridagi qarshilik 2 kOm bo`lib R-2R zanjirning umumiy qarshiligiga teng. Shu sababli OK ning o`tkazish koeffitsienti birga teng bo`ladi. Kvantlash qadamining ∆ qiymati tayanch kuchlanish E<sub>0</sub> va R-2R zanjirdagi zvenolar soniga bog‘liq. Masalan, tayanch kuchlanish E<sub>0</sub>=8B va R-2R zanjirdagi zvenolar soniga bog‘liq. Masalan tayanch kuchlanishE<sub>0</sub> =8V va R-2R zanjirdagi zvenolar soni uchta bo`lganda kvantlash qadamining qiymati =1 V bo`ladi.



3.1-rasm. Uch razryadli raqamli-analog o`zgartkichning sxemasi

2. 
   RAO` ning chiqishiga multimetr (yoki voltmetr) ulab va ulab– uzgichlarni ishlatib kvantlash qadami ∆E va U<sub>max</sub> o`lchang.
   
3. 
   RAO` ning chiqishiga multimetr (yoki voltmetr) ulab va ulab– uzgichlarni ishlatib kvantlash qadami ∆E va Umax o`lchang.
   
4. 
   O`lchash natijalari bo` yicha ∆ =∆E va Umax =(23-1) tengliklar o`rinli bo`lishini o`rinli bo`lishi tekshirib ko`ring.
   
5. 
   Kirishdagi ikkilik signallarning hamma kombinatsiyalari uchun chiqishdagi kuchlanishlarning qiymatlarini yozib oling va natijalarni 1- jadvalga kiriting.
   

1 -jadval

	Kirishdagi ikkilik signallar		Chiqishdagi o`nli signal, Uchiq ,V
0	0	0
0	0	1
0	1	0
0	1	1
1	0	0
1	0	1
1	1	0
1	1	1

5. RAO` ning ishlashini ostsillograf yordamida tekshirish uchun sxemaning chiqishiga ostsillograf ulang, ulab-uzgichlar kuchlanish bilan boshqariladigan kalitlarga almashtiring va kirish signallarning mantiqiy signallar generatori (Word Generator) orqali bering. (2-rasm).



2-rasm. Kirish signallaring mantiqiy signallar generatori (Word Generator) orqali berish6. Sxemani ishga tushirib natijalarni ostsillograf va grafik analizatorning ekranida ko`ring (3-rasm).
3-rasm. Modellash natijalari





7. OK ning teskari bog‘lanish zanjiridagi rezistorga ‘arallel kondensator ulab ‘ast chastotalarning aktiv filtrini hosil qiling. Kondensatorning sigimini o`zgartirish yo`li bilan uning chiqish kuchlanishida ‘og‘onalar bo`lmaydigan qiymatini aniqlang (4-rasm).

4-rasm


2.2. Analogli summatorlarni NI Multisim EWB dasturidan foydalanib loyihasini ishlab chiqish.
―Сумматорлар ишини тадқиқот қилиш‖ мавзуси бўйича интерфаол виртуал стендлар яратишга қаратилган экан, дастлаб сумматорларнинг ишлаш принципи ва схемалари билан танишиб ўтамиз. Сумматорлар ва уларнинг асосий турлари Икки сонни жамлаш амалини бажарувчи ЭҲМ узели сумматор деб аталади. Сумматорларни қуйидаги белгилари бўйича классификациялаш мумкин: 1) Бир хонали сонларни жамлаш усули бўйича комбинацион ва тўпловчи сумматорлар. Назарий машғулотга хос жиҳатлар Иккаласи учун умумий бўлган жиҳатлар Амалий машғулотга хос жиҳатлар 1. Назарий (когнитив) билимлар берилади. 2. Асосан ўқитувчи олиб боради. 3. Фан учун жиҳозланган хонада ўтказилади. ……………………… 1. Аниқ мақсадга йўналтирилган. 2. Вақти чегараланган. 3. Дарс жадвали асосида ўтилади. ………………………… 1.Психомотор (ҳаракатрга оид) кўникма ва малакалар шакллантирилади. 2.Назарий машғулотдан кейин ўтилади. 3. Тренажѐрлардан фойдаланилади. ………………………Ф.И.О. Имзо Сана ―Схемотехника‖ фанидан ―Сумматорлар ишини тадқиқот Раҳбар Эргашев Б. Т. қилиш‖ мавзусида интерфаол виртуал стенд яратиш Талаба Нематова М.И. 2) Бир хонали сонларни жамлаш схемасидаги кириш йўллари сони бўйича: икки кириш йўлли бир хонали (ярим сумматорлар) ва уч кириш йўлли бир хонали сумматорлар. 3) Кўп хонали сонларни жамлаш усули бўйича: кетма-кет ва параллел сумматорлар. 4) Саноқ системасининг асоси ва қабул қилинган кодлаш усули бўйича: иккилик, учлик, ўнлик ва иккилик-ўнлик сумматорлар. 5) Кўчириш занжирини ташкил қилиш усули бўйича: кетма-кет, бошдан-оѐқ, бир вақтда, гуруҳли, шартли кўчиришли ва кўчириш қиймати сигналини хотирада сақловчи сумматорлар. Биз юқорида санаб ўтган сумматорларнинг ҳар бири ўзининг ютуқ ва камчиликларига эга. Сумматорларни тўла таҳлил этиш учун уларнинг ҳар бирини алоҳида кўриб чиқамиз. Бугунги машғулотда биз кўп хонали сонларни жамлаш усули бўйича қўлланиладиган кетма-кет ва параллел сумматорларнинг ишлаш принциплари ҳамда уларнинг схемалари билан танишиб чиқамиз. Умуман олганда, ҳар қандай сумматорнинг ишлаш принципини тушуниш учун позицион саноқ системаларда қўшиш амалини бажариш қонуниятлари билан танишиб чиқиш мақсадга мувоффиқдир.

2.3. Ishlab chiqilgan loyihadan foydalanish yo‘riqnomasi


Hisobot mazmuni:


Kurs ishi bo‘yicha har bitta talaba 2 tadan topshiriqlarni bajarishi lozim.
1-chi topshiriqda talabalar to‘liqjamlagichlarni foydalangan holda ikkilik qo‘shish amalini bajarishi kerak (laboratoriya ishlari daftarida).
Kurs ishi bo‘yicha 1-chi topshiriq variantlari quyidagicha:


7.3-jadval.

Variant №	Ikkilik qo‘shish amali	Variant №	Ikkilik qo‘shish amali
1.	11+21	9.	12+22
2.	25+20	10.	24+19
3.	13+23	11.	14+24
4.	23+18	12.	22+17
5.	15+25	13.	16+26
6.	21+16	14.	20+15
7.	17+27	15.	18+17
8.	19+16	16.	26+10

2-chi topshiriqda talabalar to‘liqjamlagichlarni foydalangan holda ikkilik qo‘shish amalini bajarishi kerak (Electronics WorkBench dasturida).
2-chi topshiriq bo‘yicha laboratoriya ishi hisoboti qog‘oz shaklda topshiriladi.
Kurs ishi bo‘yicha 2-chi topshiriq variantlari quyidagicha:


7.4-jadval.

Variant №	Ikkilik qo‘shish amali	Variant №	Ikkilik qo‘shish amali
1.	15+23	9.	24+11
2.	17+24	10.	12+21
3.	19+25	11.	18+15
4.	14+27	12.	19+17
5.	12+29	13.	13+28
6.	14+18	14.	20+26
7.	17+16	15.	18+21
8.	10+22	16.	16+22

Аналог сумматор схемаси
X U L O S A
Barchamizga ma’lumki bugungi kunimizni zamonaviy texologiyalar, telefon, planshet, kompyuter, notebook va internetsiz tasavvur qila olmaymiz. Bunda elektronikaning o’rni judyam kattadir. Chunki yuqoridagi tex5nologiyalar barchasi sexemlardan iborat, bularni esa Elektronika va sxemotexnika fanida batafsil o’rganishimiz mumkin.
Biz deyarli bir yil monaynida “Elektronika va Sxemotexnika” fanidan o’zimizga kerakli ko’plab bilimlarni, sxemalar bilan ishlashni, biz foydalanayotgan qurilmalarning ishlash prinsiplarini va ularning ichki qurilmalarini qay tartibda joylashganligini o’rgandik va hayotga tadbiq qilishga ham ulgirdik.
Mening bu fan bo’yicha kurs ishim mavzusi “Analogli summatorlarni loyixalash”. Men bu kurs ishini o’rganish mobaynida summatorlar va jamlagichlar haqida ko’plab o’zimga kerakli ma’lumotlarni o’rgandim. Yarim summator va to’liq jamlagicharni, ularning bir biridan farqi, ularning ishlash tamoyillari, raqamli summator va ularni loyihalashni o’rganidm. Va bu o’rgan bilimlarimni kelgusi o’qish va ish faolyatimda hayotga tadbiq qilish bilan birga yanada mustahkamlab o’z bilimimni oshiraman!


FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. 
   Raqamli Sxemotexnika. A.A. Xoliqov, Toshkent – “Yangi nashr ” – 2007.
   
2. 
   Elektronikaning nazariy asoslari. A.S. Karimov. M, Ibadullayev, B. Abdullayev. Toshkent – 2017
   
3. 
   A.A. Holiqov “Elektron qurilmalari, analogli va raqamli sxematika”. Toshkent: “ Temir yo`lchi ”, 2002.
   
4. 
   A. A. Halikov Konspekt leksiy po dissipline
   

“Elektron qurilmalari, analogli va raqamli sxematika”2- qism. Toshkent 2002.

5. 
   A. A. Halikov “ Elektron qurilmalari, analogli va raqamli sxematika” fanidan ma`ruzalar to`plami, 2-qism, Toshkent 2002.
   
6. 
   A. A. Halikov, F. F. Umarov, Radiotexnika tizimlar nazariyasi asoslari.
   

Toshkent: “O`zbekiston”. 2002 yil

7. 
   A. A. Halikov, F. F. Umarov “Teoriya elektricheskix sepey”
   

Uchebnoe posobie. “Bilim”, Toshkent 2004.
8. Integralnыe mikrosxemы. Spravochnik pod redaksiey B.V.
Tarabrina. M. „Radio i svyaz“, 2000
.
FOYDALANILGAN WEB SAYTLAR

• 
  www.ziyonet.uz
  
• 
  www.mtt.nammqi.uz
  
• 
  www.tami.uz
  
• 
  www.arxiv.uz
  
• 
  www.toehelp.ru
  
• 
  www.zdo.vstu.edu.ru
  
• 
  www.balov.ru
  
• 
  G o o g l e