Oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi

---

О‘zbekiston Respublikasi
Oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi
Nizomiy nomidagi
Toshkent davlat pedagogika universiteti
Maxsus sirtqi bо‘lim
“Botanika va ekologiya” kafedrasi
Tuzuvchilar: Isabekova M.A
Ibrohimova G.A.
“Botanika (o’simliklar fiziologiyasi)” fanidan
maxsus sirtqi bо‘lim talabalari uchun
sessiya oralig‘i nazorat ishlari
TО‘PLAMI
(1-variant)
Toshkent-2021 y.
MAXSUS SIRTQI BО‘LIM TALABALARI UCHUN “BOTANIKA (O’SIMLIKLAR

---

FIZIOLOGIYASI)” FANIDAN SESSIYA
ORALIG‘I NAZORAT ISHI TOPSHIRIQLARI
1-variant
1-topshiriq. Berilgan savollarga yozma tarzda javob tayyorlang
1. Nima uchun o’simliklar fiziologiyasi qishloq xo’jaliklarining nazariy asosi
hisoblanadi?
2. O’simlik organizmining o’zini - o’zi tashkil etuvchi tizimi qanday tuzilgan?
3. Fotosintetik fosforlanish deb nimaga aytiladi?
Fotosintetik fosforlanish protsessini 1954 yilda Arnon (AQSh) kashf etgan. O’simliklar
xloroplastida kechadigan bu protsessni umumiy tarzda quyidagi formula bilan ifodalash
mumkin:
p*ADF Q pTanor,, -> ATF
Fotosintetik fosforlanish protsessida ATF hosil
bo’lishi turli tipdagi reaksiyalarga
bog’liq bo’lib, ular bir-biridan reaksiyalarda ishtirok etuvchi kofaktorlari va reaksiya
natijasida hosil
bo’ladigan mahsulotlar bilan farq kiladi.
Fotosintetik fosforlanish reaksiyalari ikki asosiy tipga: tsiklik (halqali) fotosintetik
fosforlanish va tsiklik bo’lmagan (halqasiz) fotosintetik fosforlanishga bo’linadi.
Fotosintetik fosforlanish reaksiyalarining bo’nday bo’linishi bu protsessda elektronlar
ma'lum sistema bo’ylab tashilishi (ko’chishi) xususiyatiga bog’liq.Bu protsessda
bioximiyaviy jihatdan samarali hisoblangan barcha yorug’lik
ATF sintezlinishi uchun
sarflanadi. ATsiklik fotofosforlanish reaksiyalarning umumiy formulasiga mos keladi. Bu
reaksiya anaerob sharoitda borgani uchun kislorod ishtirok etishini talab qilmaydi.
Reaksiya davomida kislorod yutilmaydi ham, ajralib chiqmaydi ham.
2-topshiriq. Mustaqil о‘rganish uchun test topshiriqlari. Test savollariga javob bering
1.
Fotosintez jarayonining asosiy reaksiyasi.
A 6CO
2
+ 6H
2
O
→
C
6
H
12
O
6
+ 6O
2
B 2NH
3
Q 6CO
2
→
6NH
3
– CO – NH
2
- 6H
2
O
C 6CH
3
- CO – COOH Q 6CO
2
→
6HOOC-CN
2
-COOH
D C
6
H
12
O
6
→
2CH
3
CO-COON-2N
2
2.
Xlorofill qanday ranglarni yutadi?
A qora, oq
B yashil, sarg`ish
C qizil, ko`k
D sariq, kulrang
3. Siklik fotofosforla-nishda qanday birikmalar hosil bo`ladi?
A ATF
B FADH
2
C NADH
2
D ADF
4. Karbonat angidrid gazi bargga qanday o`tadi?
A barg tomirlari orqali
B barg bandi orqali
C barg og`izchalari orqali
D ildiz orqali
5. Fotosintezning yorug`lik reaksiyalarida qanday asosiy mahsulotlar hosil bo`ladi?
A FADH
2*
O
2
B NADH
2
C Saxaroza

---

D ATF. NADFH
2
6. Nafas olish mexanizmlarini tushuntirib beruvchi nazariya qanday?
A
mineral moddalar nazariyasi
B
suv nazariyasi
C
xemiosmotik nazariyasi
D
gumus nazariyasi
7. Nafas olish koeffitsientini ko`rsating
A
o`simlik tomondan o`zlashtirilgan ammoniy yutilgan karbonat angidiridga nisbati
B
o`simlik tomonidan o`zlashtirilgan ammoniyni yutilgan kislorodga nisbati
C
o`simlik tomonidan ajratilgan karbonat angidiridni yutilgan kislorodga nisbati
D
o`simlik tomonidan yutilgan kislorodni ajratilgan karbonat angidiridga nisbati
8.
Anaerob nafas olish boshqacha qanday nomlanadi?
A
glikoliz
B
xemosintez
C
fotosintez
D
krebs sikli
9.
O`simliklarda glikolizning oxirgi mahsulotini ko`rsating
A
aspartat kislota
B
malat kislota
C
etil spirti
D
CO
2
va H
2
O
10.
ATF qanday birikmalardan tashkil topgan?
A
yog` kislotalar, glitserin
B
fosfot kislota, riboza va adenin
C
glyukoza, fruktoza
D
purin, pirimidin
11.
Hujayraning turgor xolati qanday eritma yordamida kuzatiladi?
A
Suvda
B
Ishqorlarning bir normal eritmasi
C
Sulfat kislotaning to`yingan eritmasi
D
Kraxmalning eritmasida
12.
Tuproqdagi o`simlik uchun foydali suvlarga qanday suvlar kiradi?
A
Imbibatsion suvlar
B
Gidroskopik suvlar
C
Adsorblangan suv, gravitatsion suvlar. kapillyar suvlar
D
Bug` xolatdagi suv
13.
O`simliklarda suv oqimini yuqoriga xarakatlantiruvchi kuch nima?
A
Fotosintez
B
Biologik oksidlanish
C
Mineral oziqlanish
D
Transpiratsiya
14.
Tuproqdagi qanday suv turlarini o`simliklar osonlik bilan o`zlashtiradi?
A
Adsorblan-gan suv
B
Imbibatsion suv
C
Gravitat-sion, kapillyar suv
D
Sho`rlangan suv
15.
O`simliklar tarkibida suvning o`rtacha miqdori qancha?
A
7O-95%
B
4O-5O%
C
3O-6O%
D
5O-6O%

---

16.
Qanday elementlar mikroelementlar deyiladi?
A
o`simliklar tarkibada 0.00001% gacha bo`lgan elementlar
B
o`simlik tarkibida 0.01 dan 10% gacha bo`lgan elementlar
C
o`simliklar tarkibida 0.01 dan 1% gacha bo`lgan elementlar
D
o`simliklar tarkibida 0.001 dan 0.1% gacha bo`lgan elementlar
17.
Azot elementining tuproqdan o`zlashtiriladigan vakillarini ko`rsating
A
NH
2
OH, N
2
B
NO
3
, NH
3
Q, NO
2
C
NO, NO
2,
NO
3
D
N
2,
(NH
4
)OH, NO
3
18.
Mikroelementlarninig fiziologik ahamiyati nimadan iborat?
A
fitogormonlar tarkibiga kiradi
B
vitaminlar tarkibiga kiradi
C
fermentlarninig kofermenti, activatorlari
D
karbon suvlar tarkibiga kiradi
19.
O`simliklarda ammiakni zararsizlantirish yo`llarni ko`rsating?
A
karbon suvlarni hosil qilishi
B
aminokislotalar, aminlar, karbamidni hosil qilishi
C
oqsillarning hosil qilishi
D
fitogarmonlar hosil qilishi
20.
Barg yordamida azot elementlarni yetishmasligini o`simlikning qanday belgilari
yordamida aniqlanadi?
A
yashil rang, tez o`sishi
B
barg chetlarining oqarib qolishi
C
sarg`ay-gan barg, o`sishni sekinligi, barg to`kilishi
D
tez o`sish, sarg`ish rang
21. O`simliklarda suv bargdan pastga tushganda qanday moddalarni o`zi bilan olib
tushadi?
A organik moddalarni
B mineral moddalarni
C lipidlarni
D glitserinni
22.
O`simliklarda kraxmalni shakarga aylantiruvchi fermentni aniqlang?
A saxaraza
B amilaza
C proteinaza
D fosfotaza
23.
Hujayralardagi kimyoviy reaksiyalarni tezlatuvchi moddalar?
A ishqorlar
B kislotalar
C fermentlar
D vitaminlar
24.
O’simliklar hujayrasida moddalarni yutishi va chiqarilishida qaysi hodisa muhim
o’rin egallaydi?
A Plazmoliz
B Turgor
C Osmos
D Diffuziya
25.
Sust diffuziyala nish xossasiga ega bo’lgan moddalar?
A Oqsil

---

B Aminokislota
C Uglevod
D Yog’
26.
O`simliklarning harorat ta'sirida xarakati.
A
termotropizm
B
termoterm
C
termoregulyatsiya
D
termopara
27.
Yorug`likning o`zgarishi natijasida sodir bo`ladigan o`simlik xarakati.
A
fotoperoid
B
fotonastiya
C
fotofosforla-nish
D
fotosintez
28.
O`simliklar-ning yerni tortish kuchiga qarab xarakatini aniqlang.
A
geogidrologiya
B
geomorfizm
C
geotropizm
D
geologiya
29.
Fitogormonlarga qaysi moddalar kiradi?
A
gibberelinlar, glikozidlar,alkoloidla
B
sitokininlar,peptidlar, ingibitorlar
C
aktivatorlar,auksinlar, fermentlar
D
auksinlar,gibberelinlar, sitokininlar
30.
O`simliklarning kimyoviy moddalar ta'sirida xarakati.
A
xemoosmotik mexanizm
B
xemotropizm
C
xemosorbsiya
D
xemoregulatsiya
3–topshiriq. Mavzular bо‘yicha keys-stadi texnologiyasi asosida topshiriqlar
tо‘plamiga javob bering
1-Kеys bayoni.
Tirik organizmlarda suv bir qator muhim vazifalarni bajaradi. Suvga xos bo’lgan
muhim xususiyatlaridan biri uning erituvchi sifatida namoyon bo’lishidir. Suvda juda ko’p
polyar moddalar, jumladan tuzlar, shakarlar, spirtlar va boshqa bir qator birikmalar
yaxshi
eriydi, hamda
o’simlik bo’ylab tarkaladi. Suv hujayrada ketadigan barcha
biokimyoviy jarayonlar uchun asosiy muhit
bo’lib hizmat qiladi . Undan tashqari suv
kimyoviy birikma sifatida ko’pgina reaksiyalarning to'g'ridan-to'g'ri ishtirokchisi va
mahsuloti sifatida ham muhim ahamiyatga ega. Suv o’simlikning barcha qismlarini
birlashtirib turadi.
Hujayraning suv bilan to’yingan holati (turgor holat) o’simlik va uning ayrim
organlarida barcha fiziologik jarayonlarining normal kechishi uchun zarur bo’lgan muhim
shartlaridan biridir. Suv molekulasiga xos bo’lgan gidrostatik kuchlar hujayraning
strukturaviy elementlari bilan birga o’simlik to’qimalari va organlariga xos bo’lgan
shaklini saqlab turishga imkon yaratadi va o’simlik poyasini mustahkamligini ta'minlaydi.
O’simlik to’qimalaridagi suv qancha ko’p bo’lsa, ularning mustahkamlik darajasi
shuncha yuqori bo’ladi. Suv juda katta issiqlik sig’imiga ega. Uning haroratini ko’tarish
uchun boshqa suyuq
yoki qattiq moddalarga nisbatan birmuncha ko’p miqdorda
energiya sarflanadi. Suvning bu xususiyati haroratni tez ko’tarilishi tufayli vujudga
keladigan jazirama issiqliklardan o’simlik to’qimalarni himoya qiladi . Shu bilan birga bu
xususiyat o’simlik tanasining haroratini keskin o’zgarishiga yo’l qo’ymaydi. Demak, suv
o’simliklar tanasidagi haroratni uyg’unlashtirishda muhim ahamiyatga ega.

---

Keys саволи:
1. Suv hujayrada ketadigan qanday jarayonlar uchun asosiy muhit bo’lib hizmat
qiladi?
Xayot dastlab suvda paydo bo’lganligi uchun barcha tirik organizmlarning, jumladan
o’simliklarning hayoti hamsuv bilan bog’liqdir. Suv nafakat hujayraning muhim tarkibiy
qismi, balki ko’pchilik hujayralar uchun yashash muhiti hamdir. O’simlik massasining
ko’p kismini suv tashkil qiladi.
Protoplazmaning 85-90% suvdan iborat. Lipidlarga boy
xloroplast va mitoxondriy kabi organoidlar ham50% suv tutadi. O’simlik mevasida 85-
90% bargda 80-90% , ildizda 70-90%, yog’ochlikda 50% gacha suv bo’ladi. Suv
molekulalari bir qator o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lib, bu xususiyatlar avvalo suv
molekulasining kichikligi, uning polyar holati va vodorod bog’lari hosil
qilishi bilan
bog’liq. Suv strukturasida bog’lar ko’p uchraydi. Bu moddalarning molekulalari vodorod
bog’lar mustahkam birikmalar-assotsatsiyalar hosil qiladi.Tirik organizmlarda suv bir
qator muhim vazifalarni bajaradi. Suvga xos bo’lgan muhim xususiyatlaridan biri uning
erituvchi sifatida namoyon bo’lishidir. Suvda juda ko’p polyar moddalar, jumladan tuzlar,
shakarlar, spirtlar va boshqa bir qator birikmalar yaxshi eriydi, hamda o’simlik bo’ylab
tarkaladi. Suv hujayrada ketadigan barcha biokimyoviy jarayonlar uchun asosiy muhit
bo’lib hizmat qiladi . Undan tashqari suv kimyoviy birikma sifatida ko’pgina
reaksiyalarning to'g'ridan-to'g'ri ishtirokchisi va mahsuloti sifatida ham
muhim
ahamiyatga ega. Suv o’simlikning barcha qismlarning birlashtirib turadi.
2.Hujayraning suv bilan to’yingan holatini tushuntiring?
Hujayraning suv bilan to’yingan holati (turgor holat) o’simlik va uning ayrim organlarida
barcha fiziologik jarayonlarining normal kechishi uchun zarur bo’lgan muhim
shartlaridan biridir. Suv molekulasiga xos bo’lgan gidrostatik kuchlar hujayraning
strukturaviy elementlari bilan birga o’simlik to’qimalari va organlariga xos bo’lgan
shaklini saqlab turishga imkon yaratadi va o’simlik poyasini mustahkamligini ta'minlaydi.
O’simlik turkimlaridagi suv qancha ko’p bo’lsa, ularning mustahkamlik darajasi shuncha
yuqori bo’ladi. Suv juda katta issiqlik sig’imiga ega. Uning haroratini ko’tarish uchun
boshqa suyuq yoki qattiq moddalarga nisbatan birmuncha ko’p miqdorda energiya
sarflanadi. Suvning bu xususiyati haroratni tez ko’tarilishi to’fayli vujudga keladigan
jazirama issiqliklardan o’simlik to’qimalarni himoya qiladi . Shu bilan birga bu xususiyat
o’simlik tanasining haroratini keskin o’zgarishiga yo’l qo’ymaydi. Demak, suv o’simliklar
tanasidagi haroratni uyg’unlashtirishda muhim ahamiyatga ega.
3.Nima uchun o’simlik to’qimalaridagi suv qancha ko’p bo’lsa, ularning mustahkamlik
darajasi shuncha yuqori bo’ladi?
Manba: Ma'ruza matnidan “Suvning biologik ahamiyati” mavzusi, Beknazarov B.
O’simliklar fiziologiyasi - T. O’qituvchi, 2009
4-topshiriq. Topshiriqlarni bajaring
1. Azotning aylanishini tushuntiring:

---

Azot biosferada eng ko‘p tarqalgan elementlardan biri hisoblanadi. Azot
tirik organizmlar uchun zarur organik moddalar: oqsil, nuklein kislota,
lipoprotein, xlorofill tarkibiga kiradi. Uning asosiy qismi atmosferada
molekular holatda (N) bo‘ladi. Kimyo o‘quv fanidan sizga ma’lumki,
molekular azot atomlari orasidagi bog‘ o‘ta mustahkam. Ko‘pchilik tirik
organizmlar molekular azotdan foydalana olish qobiliyatiga ega emas. Shu
sababli azotning davriy aylanishida uni fiksatsiyalash va foydalanish
mumkin bo‘lgan shaklga o‘tkazish muhim jarayonlardan biri hisoblanadi.
Atmosferadagi elektr hodisasi chaqmoq) ta’sirida azot kislorod bilan
reaksiyaga kirishib azot oksidi (NO2)ni hosil qiladi. Azot oksidi suvda erib
nitrit (HNO2) va nitrat (HNO3)kislotalarni hosil qiladi va yog‘inlar bilan
tuproqqa tushadi. Tuproqqa tushgan kislotalar dissotsiatsiyasi natijasida
nitrit (NO2) va nitrat (NO3)ionlarni hosil qiladi va ionlar shaklida o‘simliklar
tomonidan o‘zlashtiriladi.
Azotning davriy aylanishida mikroorganizmlar muhim rol o‘ynaydi. Tabiatda
azotning biologik fiksatsiyasi bir qancha prokariotlar: azot fiksatsiyalovchi
azotobakteriyalar va dukkakli o‘simliklar ildizida simbioz yashovchi tugunak
bakteriyalar tomonidan amalga oshiriladi. Ular gazsimon azotni ammoniy
tuzlariga aylantiradi. Ammoniy tuzlari o‘simliklar tomonidan o‘zlashtiriladi
va oqsillar sinteziga sarflanadi. Hayvonlar o‘simliklarni iste’mol qiladi
hamda ular tarkibidagi oqsillar hayvon oqsillariga aylantiriladi. Hayvon va
o‘simliklar nobud bo‘lgach, ularning qoldiqlari chirishi tufayli tuproq
azotning organik va anorganik birikmalari bilan boyiydi. Chirituvchi
bakteriyalar azotli organik birikmalarni (oqsil, mochevina, nuklein kislota)
ammiakkacha parchalaydi. Bu jarayon ammonifikatsiya deb ataladi. Hosil
bo‘lgan ammiak nitrit va nitratlargacha oksidlanadi. Bu jarayonda ikki guruh
nitrifikatsiyalovchi bakteriyalar ishtirok etadi: birinchi guruh ammiakni nitrit

---

kislotaga, ikkinchi guruh esa nitritni nitrat kislotaga oksidlaydi. Bu jarayon
nitrifikatsiya deb ataladi. Bu bakteriyalar ammiakni oksidlash natijasida
hosil bo‘lgan energiya hisobiga anorganik birikmalardan organik
birikmalarni sintezlaydi.nitrit va nitratlar o‘simliklar tomonidan o‘zlashtiriladi.
Azot birikmalarining (nitrit va nitrat) molekular azotgacha qaytarilishi –
denitrifikatsiya
jarayonida
azot
atmosferaga
ajraladi.
Bu
denitrifikatsiyalovchi bakteriyalar hisobiga amalga oshadi.
Azotning davriy aylanishiga antroporen omilning ta’siri o‘g‘it ishlab
chiqarish sanoat korxonalari faoliyatida ko‘p miqdorda azotli o‘g‘itlar ishlab
chiqarishga sarflanishida namoyon bo‘ladi. Azotli o‘gitlardan ko‘p miqdorda
foydalanish tuproqning holatini buzadi, ortiqcha azot birikmalarining
tuproqdan suv havzalariga yuvilib ketishi atrof-muhitning ifloslanishiga
sabab bo‘ladi.
2. Tаbiаtdа suvning аylаnishi kеtmа-kеtligini ifоdаlаgаn hоldа tеgishli rаqаmlаrni
kаtаklаrgа yozing.
1) tuprоq 2) еr оsti suvlаri 3) bulutlаr 4) o`simliklаr 5) yomg`ir
6) qirоv vа qоrlаr;
7) dаryo vа dеngiz suvlаri.
3 O`SIMLIKLARDA MODDALARNING AYLANISHI
Tabiiy biotsenozlarda tuproqdan o’zlashtirilgan birikmalarning ko’pgina qismi o’simlik barglari,
poyalari va shoxlari bilan yana yerga qaytadi. qishloq xo’jalik ekinlarining hosili yigʻishtirib
olinganda esa bir qism mineral elementlar hosil
bilan birga chiqib ketadi. Bu mineral

---

elementlar ko’p-ozligi o’simlik turi, hosil
miqdori, tuproq va iqlim sharoitlariga bog’liq bo’ladi.
gʻo’za bir tonna ?osili bilan yerdan 30-60 kg azot, 10-20 kg fosfor, 30-80 kg kaliy olishi
ani?langan. Tuproqni tarkibidagi mineral elementlarni miqdorini bir me'yorda saqlab turish
uchun hamda ekinlardan yuqori hosil
olishga imkon yaratish uchun o’gʻitlardan foydalanish
zarur.
Libixning "minimum qonuniga" ko’ra hosilni darajasi tuproqda kam miqdorda uchraydigan
element tomonidan belgilanadi. O’gʻitlarni qo’llash hisobiga bu elementni ko’paytirish yo’li bilan
hosildorlikni birmuncha ko’tarishga erishish mumkin. hozirgi paytda o’gʻitlar tizimi ishlab
chiqilgan bo’lib, bunda tuproq unumdorligi, iqlim sharoitlari, o’simlik navining biologik
xususiyatlari, o’gʻit tarkibi va uni xususiyatini hisobga olgan holda o’gʻitlarni qo’llash
hisoblanadi .
Tuproq va o’simliklarning mineral tarkibini aniqlash uchun bir qator usullardan foydalaniladi.
Bularga vegitatsion va dala usullari, bargni diagnostika qilish usuli kiradi. O’gʻitlar turli tuman
bo’lib, mineral va organik, sanoat (azotli, kaliyli, mikroo’gʻitlar) va maxalliy (go’ng, torf, kul), oddiy
(faqat
bitta element) va murakkab (ikki va undan ortiq element) o’gʻitlarga bo’linadi. Tuproq
faolligini oshiruvchi o’gʻitlar bakteriyali o’gʻitlar deb ataladi. Bularga nitrogen, azotbakterin va
fosfobakterinlar misol bo’ladi.
Mikoriza va rizosfera. Yuksak o’simliklarning ildizlari uchini, ko’pincha, tuproqda yashovchi
zamburugʻlarning mitselliylari o’rab oladi va ildiz hujayralariga ham kirib boradi. O’simlik ildizi
bilan zamburugʻlarning bunday hamkorlikda yashashi mikoriza deb ataladi. Mikoriza xodisasi
ko’pchilik yuksak o’simliklarda, jumladan eman, ninabargli daraxtlar, bugʻdoy va boshqalarda
uchraydi.
Mikoriza hodisasi hamo’simliklar ham zamburugʻlar uchun foydalalidir. Zamburugʻlar o’simliklar
uchun bo’lgan ozuqalarni o’zlashtirishni osonlashtiradi va o’zlari ham ozuqlanadi. Ko’pchilik
daraxtlarni tagida o’ziga xos zamburugʻlar o’sadi. Mikorizalar yordamida o’simliklar ildiz orqali
to’gʻridan-to’gʻri organik birikmalarni hamo’zlashtiradi. Mikoriza yuksak o’simliklarning ildiz
tizimini faolligini oshiradi.
Yuksak o’simliklarning ildiz tizimi tuproq rizosferasi bilan o’rilgan bo’ladi. Bu tuproq ildizdan
chiqadigan shiralar, o’lgan ildiz tukchalari va boshqalarga boy bo’lib, bakteriyalar uchun ozuqa
muhiti vazifasini bajaradi.
Rizosfera doirasida bakteriyalarning miqdori bir necha yuz ming marotaba ko’p bo’ladi. Bunday
sharoitlarda o’simliklar tuproq orqali ozuqlanishi tezlashadi. Shu bilan birga rizosferada
sintezlanish jarayonlari hamtez boradi. Ma'lumki, mikrorganizmlar o’zlaridan turli xil birikmalar:
o’stiruvchi moddalar, vitaminlar, fermentlar va boshqa birikmalarni ajratadi. Ular o’simliklar
tomonidan turli moddalarni o’zlashtirishiga imkon yaratadi va o’simliklarni rivojlanishini
faollashtiradi.
O’simlik ildizlari hamturi xil moddalarni tuproqqa chiqarish xususiyatiga ega va ular ildiz shiralari
deb ataladi. Ular kislotali, ishqorli va neytral bo’ladi. Kislotali moddalar suvda erimaydigan
birikmalarni parchalanishini tezlashtiradi. har-xil o’simliklar o’ziga xos ildiz shiralarga ega bo’ladi.
Bu xususiyat bilan ko’pincha ularni hosildorligiga salbiy ta'sir qilish xususiyatini bogʻlaydilar. Bir
joyni o’ziga bir necha yil davomida bir xil o’simlik ekilsa (monokul'tura) uni hosildorligi kamayadi.
Bu hodisa tuproqda yetarli o’gʻitlar bo’lganda hamkuzatiladi.Boshqa ekin ekilsa yuqori hosil
berishi kuzatiladi. Bu xodisa tuprokda bir o’simlik uchun zararli bo’lgan mikroorganizmlarni
to’planishi va ular shu o’simlik uchun zararli bo’lgan moddalarni ajratishi sabab bo’ladi deb
qaraladi.
4. “Muammo” organayzerini to’ldiring
Muammoning turi
Muammoning kelib chiqish
sabablari
Muammoni yechish yo’llari
va sizning xarakatingiz
O’simliklarning noqulay
sharoitlarga chidamliligi
Noqulay sharoitlar turli xil
bo’lib, suv tanqisligi, tuproq
Ma'lumki, bahor oylaridan

---

sho’rlanishi, harorat, atrof-
muhit ifloslanishi va
boshqalarni o’z ichiga oladi.
Bular 3 ta guruhga bo’linadi:
Fizik omillar. Namlikning
yuqoriligi yoki yetishmasligi,
harorat, radiatsiya, mexanik
ta'sirlar;
Kimyoviy omillar. Tuzlar,
gazlar, pestitsidlar va
boshqalar;
Biologik omillar. Viruslar,
bakterilar, zamburug’lar
hashoratlar, turlar ichidagi
va tur orasidagi
konkurensiyalar.
sovuq urgan g’o’za,
pomidor ko’chatlari va
boshqa o’simliklarning
hujayralari turgor holatini
yo’qotadi, barglari
sarg’ayib so’liydi, tez
vaqtda qurib qoladi.
O’simliklarning sovuqqa
chidamliligini oshirishda
hujayradagi oqsil, shakar
moddalarining
o’zgarishiga qarab,
muzlashga chidamli qilish
mumkin. O’simliklarning
sovuqqa chidamli bo’lishi
va ularni chiniqtirish
murakkab fiziologik
jarayon hisoblanadi.
Odatda bahorgi sovuqlar
qishki sovuqqa nisbatan
hafliroq bo’ladi. Ro’za va
poliz ekinlari sovuqqa
chidamsiz bo’ladi. Ularni
chidamlilik darajasini
oshirish uchun bir qator
tadbirlar ishlab chiqilgan.
Professor X.X.Eniseev o’z
tajribalarida nitrat va
ammoniy tuzlari (0,25% -li
eritma) bilan chigit 20 soat
davomida ivitilsa uning
sovuqqa chidamliligini
oshirish ko’rsatilgan.
5-topshiriq.
Ma’ruza matnlaridan foydalangan holda mavzuga mos topshiriqlar tuzing
(Klaster, Ven diagrammasi, Atamalar janziri, Tushunchalar tahlili organayzeri, T-sxema
organayzeri va boshqalar)
Atamalar