Oliy va o‘rta maxsus taʹlim vazirligi qo‘qon davlat pedagogika instituti

Касбни тўғри танлаш
– инсон турмушида муҳим қадамдир, ёш 
авлоднинг бутун ҳаётидаги мувафақият кўп жихатдан касбнинг қанчалик 
тўғри танлашига боғлиқ. 
Касбни тўғри танлаш ҳар бир мактаб ўқувчисининг объектив важларига, 
қизиқишларига, майлига, қобилиятига ва имкониятларига мос бўлиши учун 
унинг соғлигини, ўзлаштиришни ва ҳиссиётларини ҳисобга олиш лозим, 
булар ижтимоий фойдали ва унумли меҳнатда ҳаммадан кўра кўпроқ қарор 
топади ва намоён бўлади. 
Одам бажараётган ишларига ижодий муносабатда бўлиб, меҳнат 
унумдорлигини доимо ошириб борса, танлаган касбини зўр қизиқиш билан 
қараса, ўз ишининг ижтимоий аҳамиятини тушунса, унинг қобилиятлари 
меҳнатда такоммилашиб борса, ўшандагина у меҳнатдан қониқиш ҳосил 
қилади ва хурсанд бўлади, бундай холда ҳар бир шахс жамиятда энг кўп наф 
келтиради. 

---

142 
Мана шу айтган гапларидан касб танлашнинг ғоят муҳим ижтимоий 
аҳамиятига эга. Одам шуғулланаётган ишини яхши кўрса, бундан у хурсанд 
бўлади, қониқиш ҳосил қилади, зўр ташаббус кўрсатади, толиқмай меҳнат 
унумини оширади. 
Мактаб ўқувчиларнинг касб танлаши онгли зарурият бўлиши ва айни 
вақтда жамият манфаатларига мос бўлиб тушиши, йигит ва қизларнинг 
камолот йўлида шахсий муддоларини қондириш лозим. Бунинг учун юксак 
даражада маълумотли бўлиш зарур, ҳозирги асримизда бундай маълумотсиз 
фан-техника илдам тараққий этиши мумкин эмас. Умуммеҳнат ва махсус 
малакаларни, касбга бўлган қизиқишларини шакллантиришнинг бундай 
имкониятлари обеъктив заминга эга бўлиб, воқеликда ҳар куни амалга 
оширилмоқда. Саноат тез ривожланганлиги, қишлоқ хўжалигини механизат-
циялаш ва электрлаштириш борасида катта қадамлар қўйилганлигини илм-
фан, техникаси ва маданиятини юксалтириш соҳасидаги мувафақиятлар бир 
томондан, ёшларнинг қизиқишларига ва қобилиятларига мувофиқ, иккинчи 
томондан халқ хўжалиги талаб-эхтиёжларига асосан касб танлашлари учун 
амалий жиҳатдан чекланмаган имкониятлар яратди, умумий таълим 
мактабида меҳнат политехника таълими шароитида касбга йўналтириш 
муаммосини ижобий хал қилиш учун шарт-шароитлар мавжуд. 
Ёш авлодда меҳнатга ижодий муносабатда бўлишини тарбиялаш 
муҳимдир. Ижодкорлик инсон фаолиятига умуман хос нарсадир. 
Қобилиятларини ҳар томонлама камол топтириш учун имконият мавжуд 
бўлади, чунки болалар ёшлигиданоқ меҳнатга қизиқиб қоладилар улар ўз 
ўйинларида ота-оналарига, атроф-теваракдаги кишиларга тақлид қиладилар, 
уларнинг меҳнат харакатларини такрорлайдилар. Фаолиятга ана шу ёшдаёқ 
ҳаммабоп меҳнат малакаларини сингдириш учун қулай омил бўлиб хизмат 
қилади.
Табиийки, буларнинг ҳаммасини тушунарли ва образли шаклда болалар 
онгига етказиш, болаларни ўраб турган ва уларга хизмат қилаётган ҳамма 
нарсалар одамларнинг меҳнати билан вужудга келтирилган, қўллар фақат 
меҳнатдагина “мохир қўллар” га айланади, меҳнатсиз хеч нарсани ўрганиб 
бўлмайди, деган фикрни сингдиришга интилиш зарур. 
Бу нарса қайта қуриш янги марраларни йил сайин тобора кенг авж 
олдираётгандир. Биргина Ўзбекистоннинг ўзида яқин келажакда бир нечта 
янги саноат ва қишлоқ хўжалик объектлари пайдо бўлади ва мавжудлари 
кенгайтирилади, буларда меҳнат фаолиятининг янги турлари ва 
мутахассисликлар, бинокорлар, кенг профилдаги касблар пахтакор – 
механизатор, чорвадор оператор, енгил ва оғир саноат энг янги замонавий 
корхоналари касблари ва бир қанча янги объектлардаги касблар оммалашиб 
қолган бўлиб, улар Ўзбекистонда халқ хўжалиги тармоқларини белгилаб 
бермоқда. Янги касблар ва мутахассисликлар сони йил сайин кўпайиб 
бормоқда. 
Бу айтганларимиздан шундай хулоса келиб чиқади ўқувчи танлаган касб 
оғзаки тушунчагина бўлиб қолмаслиги ўқувчи ўз қобилиятларини янги 

---

143 
касбда оғзаки тушунчагина бўлиб қолмаслиги ўқувчи ўз касбини синаб 
кўриши, ушбу касб тўғрисидаги тушунчаси қанчалик тўғри эканлигини 
холисона текшириб кўриши лозим. Ўз-ўзидан маълумки, бунга ўқитишнинг 
тўғри йўлга қўйилиши, билимларини илм-фан асосларини, айниқса 
ижтимоий фойдали ва унумли меҳнат билан чамбарчас боғланган меҳнат 
политехник билимни чуқур ва мустаҳкам эгаллаш натижасидагина эришиш 
мумкин. 
Ҳар 
қандай 
касбда 
энг 
муҳими 
унинг 
меҳнат 
борасида 
меҳнатсеварликни, 
урф-одатларни 
тарбиялаш 
ва 
уларни 
меҳнат 
жўшқинлигини кўчириш болаларни касб танлашга тайёрлашнинг бош 
негизидир. Оилада болани меҳнатсеварлик руҳида тарбиялаш одатда 
мактабгача бўлган ёшдан бошланади. Ана шу пайтдан эътиборан болаларни 
бўлғуси касбни танлашга тайёрлаш амалга оширилиши лозим. Бунга 
болаларнинг қизиқишлари, майиллари қобилиятлари ва имкониятларини 
мунтазам равишда ўрганиш зарур. Касб танлашда хато қилмаслик учун 
болаларга аввало мактаб ва оила ёрдам бериши керак. 
Ҳар бир шахс ҳар томонлама камол топиши лозим, бунинг учун 
мактабларда барча имкониятлар мавжуд. Болалар яхши, ақлий, ижтимоий, 
аҳлоқий меҳнат ва эстетик тарбияни ва шу билан бирга политехник 
маълумотни ола туриб, шу асосда ўзларини касбий фаолиятига 
тайёрлашлари мумкин. “Ким бўлсам экан ?” муаммоси “Қандай одам бўлиш 
керак” муаммоси билан биргаликда ҳал қилиниши керак. Мактаб 
ўқувчиларни касбга йўналтиришга оид ишларни таълим йўналишлари орқали 
муттасил ва изчиллик билан олиб борилиши керак. 
Ўқувчиларда амалий машғулотларни ўрганиш ёки ўргатишдан бошласак 
табиий равишда ниманинг (қайси мавзуни ўқувчи яхши билиши мумкин) 
ўрганмоқчимиз деган савол туғилади. Ўргатиш ҳам ўрганиш, ҳам уларнинг 
охирги натижаси ҳам таълим мазмунига боғлиқ.