Oliy va o‘rta maxsus taʹlim vazirligi qo‘qon davlat pedagogika instituti

BAKALAVIRIAT TALABALARIDA TEXNIK IJODKORLIK 
QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISH OMILLARI 
 
K.M.Umarov – 
Namangan DU
 
Annotatsiya: 
Texnik ijodkorlik va dizayn fani texnik ijodkorligini 
rivojlantirish, texnik ijodkorlik faoliyatining tashkiliy asoslari, ishlab chiqish 
takliflar, talabalar texnik ijodkorligi faolligi, darslarda texnik ijodkorlik faoliyatini 
tashkil qilish, texnik ijodkorligini rivojlantirish metodlari batafsil yoritib berilgan. 
Tehnologiya ta’limi yo‘nalishi bo‘yicha tahsil olayotgan talabalarga 
mo‘ljallangan masalalar ko‘rilgan. 
Talabalarning texnik tafakkurini va mehnatga ijodiy munosabatini 
rivojlantirish, bozor iqtisodiyoti sharoitida fan texnika taraqqiyotini jahon 
talablari darajasiga ko‘tarish, mahsulot sifatini tubdan yaxshilashni, ishlab 
chiqarishning yuqori samaradorligini ta’minlay oladigan yosh avlodni tarbiyalash
eng muhim vazifa hisoblanadi. Bo‘lajak mutaxassislarda ijodiy faoliyat

---

111 
asoslariga oid bilim, ko‘nikmalarni shakllantirish orqali hozirgi sanoat 
ishlab chiqarishiga xos texnik, texnologik- konstruktorlik va ishlab chiqarish 
faoliyatlarining asoslari egallanishiga erishiladi. 
Bu fanning asosiy maqsadi bo‘lajak o‘qituvchilarga umumiy o‘rta ta’lim 
maktablarida, akademik litsey va kasb-hunar kollejlarida, maktabdan tashqari 
ta’lim muassalarida o‘quvchilar ijodiy faoliyatini tashkil qilishning ilmiy-
metodik asoslarini o‘rgatishdan iboratdir. Ushbu maqsadga erishishda quyidagi 
vazifalarning hal etilishi ko‘zda tutilgan: 
-o‘quvchilarni barkamol shaxs sifatida shakllantirish jarayonida texnik 
ijodkorlik va dizayn asoslariga oid bilimlar tizimiga ega bo‘lish; texnik
ijodkorlikning tashkiliy va iqtisodiy asoslari bilan 
tanishish; 
-kashfiyot, ixtirochilik, ratsionalizatorlik va patentlash asoslari bo‘yicha 
tushunchalarga ega bo‘lish; 
-texnik masalalarni y e chish metod va usullaridan foydalanish ko‘nikmalarini 
hosil qilish; 
-texnik ijodkorlik ob’ektlari uchun texnik hujjatlarni tuzish; 
-mustaqil ravishda texnik ob’ektlarni va ularning modellarini loyihalay olish; 
-texnik ijodkorlik bo‘yicha sinf va sinfdan tashqari mashg‘ulotlar uchun 
moslama, dastur va boshqa jihozlarni mustaqil loyihalay olish; 
-respublikada o‘quvchilar texnik ijodkorligi faoliyatini hozirgi holati va uni 
takomillashtirish istiqboli to‘g‘risida tushunchalar; 
-o‘quvchilarni ijodiy faoliyatga jalb qilishning asosiy metodlarini bilish; 
-texnik ijodkorlik to‘garaklari faoliyatining mazmuni, tashkiliy asoslari, texnik 
ob’ektlarni ilmiy asosda tanlay olish; 
-to‘garaklarni o‘quv moddiy-texnika bazasini tashkil qila olish; 
-sinfdan va maktabdan tashqari o‘quv mashg‘ulotlarida texnik ijodkorlikni 
metodik asoslarini bilish; 
-o‘quvchilarning ijodiy faoliyatiga tegishli bo‘lgan tadbirlarni tashkil qilish va 
o‘tkazishning ilmiy asoslarini bilish kerak
.
5
Talabalarning texnik sohadagi ijodiy bilimlarini aniqlash, texnikaviy 
qobiliyatlarinii sinash va ularni rivojlantirish bo‘yicha usullarini qo‘llash orqali 
bilimlarini rivojlantirish. 
Oliy pedagogik ta’lim muassasalarida bo‘lajak mehnat va kasb ta’limi 
o‘qituvchisi texnik ijodkorligini shakllantirish masalasi ko‘p qirrali bo‘lib, u 
talabalarni ijodkorlik faoliyatiga tayyorlashning samarali yo‘llarini aniqlash va 
mazmunini muvofiq tanlash birgalikda, o‘quv jarayonida texnik ijodkorlikni 
bo‘lajak mutaxassislarning ijtimoiy va kasbiy tayyorgarligini umumlashtirishning 
aniq usul va vositalarini ishlab chiqishdek muhim pedagogik vazifani o‘z ichiga 
oladi. SHuningdek, ushbu jarayon vatanimizdagi ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni 
aks ettirishi va zamonaviy ilmiy talablarga to‘la javob berishi kerak. 
5
Ш.С.Шарипов, Н.А.Муслимов. “Техник ижодкорлик ва дизайн” ўқув 
қўлланма. Тошкент-2007 йил

---

112 
Respublikamizning bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o‘tishi va 
dunyo hamjamiyatiga har tomonlama kirib borishi natijasida ilm olishni 
axborotlashtirishning amaliy yo‘naltirilgan yaxlit davlat siyosatiga asos 
solindi, uning ustivorliklari bo‘lgan dastlabki me’yoriy-huquqiy asoslar 
yaratildi.Bunga misol sifatida “Ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalari 
to‘g‘risida“, “Axborotlashtirish to‘g‘risida“, “Elektron hisoblash mashinalari 
uchun dasturlarni va ma’lumotlar bazalarini huquqiy muhofaza qilish to‘g‘risida“, 
“Aloqa to‘g‘risida“gi qonunlar va boshqa dasturiy hujjatlarni keltirish mumkin. 
Ushbu qonunlarga muvofiq yaratilgan imkoniyat va imtiyozlar intellektual 
mulkdan unumli foydalanishdagi iqtisodiy samarani oshirish, yangi texnika va 
texnologiyalarni o‘zlashtirish, ular vositasida yangi mahsulotlarni ishlab 
chiqarishga asoslangan intellektual mulk innovatsiya jarayonlarini rivojlantirish 
uchun yangi istiqbollarni ochib berdi. 
Odatdagi tushunchaga ko‘ra ijod ozchilik kishilarning, buyuk san’at 
asarlarini, yangi mashinalarni, dastgohlar va hokazolarni yaratadigan iste’dodli 
odamlarning qismatidir. Lekin ijod buyuk asarlar yaratishdan iboratgina
emas, balki kishining fikr yuritishi, biror tadbirni o‘ylab topishi, ozgina bo‘lsa-
da, qandaydir yangilik yaratishi ham ijoddir. Ijod jarayoniga tasodif sifatida 
emas, balki muayyan qonuniyatlar asosida amalga oshuvchi jarayon sifatida 
qarash lozim. 
O‘quvchining ijodkorligi, avval, uning har qanday faoliyat jarayonidagi:
o‘ziga xos usul bilan masala yechish, insho yozish, tajriba ishlari, mehnat darslari 
va hokazolardagi mustaqil fikrlashida namoyon bo‘lishi lozim. O‘quvchining 
ijodi uning olgan bilimlarini hayotda ko‘rgan dalil va hodisalarga bog‘lay olishi, 
ularni to‘g‘ri baholab, dastlabki ma’lumotlarni tahlil va sintez qila bilishidir. 
Har qanday ijod borliqni rad etish emas, balki borliqqa to‘laroq kirib 
borishdir. O‘qitishdagi individual yondoshish ham ta’lim jarayonining muhim 
talabidir. O‘qitishdagi individual yondoshish faqat mashq ishlarida emas, balki 
o‘quv jarayonining hamma bosqichlarida: yangi materialni o‘tish, mustahkamlash 
va takrorlashlarda ham, uy vazifasini tuzish va darsdan tashqari qo‘shimcha 
mashg‘ulotlarda ham amalga oshirilishi zarur. Bu esa o‘quvchilarning ijodkorlik 
mahoratlari va qobiliyatlari o‘sishida yana bir eshikni ochadi.