|
1-босқич.
Бу босқич сенсомотор босқичи деб аталади. Бунда бола
туғилгандан бошлаб 2 ёшгача бўлган даврдаги шаклланиш жараёнида
маълумотларни нарсаларга тегиниш орқали ўрганиб боради.
2-босқич.
Бу босқич преоперацион босқич деб номланган бўлиб, бунда
болада 2 ёшдан 7 ёшгача бўлган даврда символли маълумотлар, белгилар ёки
шунга ўхшаш ишоралар билан ишлаш қобилияти шаклланади.
3-босқич.
Бу босқич аниқ операцион босқич бўлиб, бунда болада 7
ёшдан 11 ёшгача бўлган даврда аниқ маълумотлар устида мантиқий
фикрлаши ошиб боради.
4-босқичда
эса 11 ёшдан бошлаб, яъни ўсмир ёшдаги болалар энди
нафақат аниқ
маълумотлар устида, балки тасаввуридаги ёки абстракт маълумотлар устида
ҳам
ишлай бошлайди [4].
Босқичлар ўртасида фарқлар болаларнинг ёши, уларнинг фикрлаши ва
билим
эгаллаш қобилиятига қараб ўзгариши мумкин. Болалар фақат ўзлари
тушуниб еча оладиган маълумотлардан фойда олишлари мумкин. Бу
маълумотлар уларнинг билимини ошишида ва уқиб олишида етакчи восита
ёки манба бўлиб хизмат қилади.
Бошқа бир тадқиқотчи – Лиза Майер эса (Виржиния политехника
университети, АҚШ) PhD доктори илмий даражасини олиш учун ёзган
диссертациясида ўқувчиларга бериладиган амалий топшириқларни реал
ҳаётда учрайдиган муаммолардан олиш кераклигини таъкидлаб ўтган [3].
Бинобарин кундалик турмушда учрайдиган амалий топшириқларни ечиш
ўқувчиларнинг ижобий натижаларга эришишида энг муҳим воситалардан
бири ҳисобланади. Таълим масканлари дарсликларида эса мураккаб ва аниқ
қонун-қоидаларга асосланган топшириқлар берилади. Бу топшириқлар
кундалик турмушда учрайдиган муаммоларга ўхшамайди. Бу ҳолат эса
ўқувчиларни чалғитиши, зериктириши ёки уларда қизиқиш уйғотмаслиги
мумкин.
22
Жоржия университети (АҚШ) профессори Марк Ранко ижодкорлик
ҳақида фикр юритиб, ижодкорликни иккита йўналишга бўлиб кўрсатади:
санъаткорлик бўйича ва ишлаб чиқариш-ясаш бўйича (Runco 2008). Унинг
таъкидлашича, ижодкорликнинг санъат бўйича кўриниш тури шуни
тасдиқлайдики, ижодкорлик санъаткорлар фаолиятининг жуда катта қисмини
ташкил этади. Буларга мисол тариқасида рассомлар, ҳайкалтарошлар,
сураткашлар, раққосалар ва бастакорларни айтиш мумкин. Санъаткорлар
одатда ижодкорликни ўзларининг санъаткорона намойишлари орқали, яъни,
расм чизиш, ҳайкал ясаш, суратлар ёки саҳна кўринишлари мисолида
кўрсатишади. Шунингдек, ижодкорликнинг 2-қараши бўйича, яъни ишлаб
чиқариш-ясаш кўриниши ёрдамлашиш, ясаш, ихтиро қилиш ва ижтимоий
аҳамиятга эга бўлган нарсаларни ишлаб чиқариш кабиларга боғлиқдир.
Тармоқлар бўйича ғоялар ишлаб чиқарувчи назариётчи ва янги нарсалар
ихтиро қиладиган ихтирочилар ушбу тоифага тааллуқлидир.
Бундай қарашлар орқали ижодкорлик масласига ёндашиш қулайдир ва
бу одатда ҳисоблашда, назорат қилишда, солиштиришда ва баҳолашда
соддаликни таъминлайди. Аммо доктор Ранко ижодкорликнинг ушбу икки
тури, яъни “намойиш қилиш ва ясаш-ихтиро қилишга асосланган қарашлар
инсондаги потенциал (бошланғич) ижодкорликни аниқлашда оқсоқликка
учрайди” дейди. Чунки, унинг айтишича, кўпинча ёшларни ўзларининг
бошланғич ижодини намоён қилишга кўникмалари етишмаслигига аҳамият
берилмайди. Шу сабабли ёшлардаги ижодкорлик фаолияти ҳақида гап
кетганда, доктор Ранко ўқитувчиларни санъаткорлик ва ишлаб чиқариш-ясаш
(яратувчанлик) соҳаларидаги қарашларда ҳушёр бўлишга чақиради, уларнинг
потенциал яратувчанлиги – яъни ёшларнинг илк ижодкорлик кўникмаларини
ривожлантиришга эътибор қаратиш зарурлигини таъкидлайди.
Шунингдек, дунёнинг етакчи илмий марказлари ва олий таълим
муассасаларида, жумладан, AICHI university of Education (Япония), National
Institute Of Technical Teachers Training And Research (Ҳиндистон), Shaansi
Normal University (Хитой), Princeton university (АҚШ), Belfield pedagogical
university (Германия), National Advice on pedagogical technology (Англия),
Таълим академияси (Россия) каби олий таълим муассасалари ва илмий-
тадқиқот марказларида ижодкорлик фаолиятини ривожлантириш масалалари
бўйича тадқиқотлар, илмий изланишлар олиб борилмоқда.
Юқорида келтирилган маълумотларни таҳлил қилар эканмиз, уларда
ёритилган фикрларни 19-асрда яшаган машҳур педагог ва маърифатпарвар
бобомиз А.Фитратнинг “Берилaдигaн билимлaрнинг болa ёши вa билим
дaрaжaсигa мос келиши, болaнинг билимлaрни онгли ўзлaштиришгa
эришиши, билимнинг болaгa моддий вa мaънaвий фойдa келтириши”
кераклиги тўғрисида айтган ўгитлари билан ҳамоҳанг эканлигини кўришимиз
мумкин [1]. Бундан шундай хулоса қилиш мумкинки, болаларни ўқитиш,
тарбиялаш, хусусан, уларни ижодкорлик руҳида тарбиялаш – умуминсоний
иш бўлиб, бу макон, миллат, ирқ ва жинс танламайди. У
ҳар бир инсонга, ҳар бир болага хос, тааллуқли бўлади.
23
Do'stlaringiz bilan baham: |
