Oliy va o‘rta maxsus taʹlim vazirligi qo‘qon davlat pedagogika instituti

Adabiyotlar: 
1. N.A. Muslimov , Sh.S.Sharipov , O.A.Qo‘ysinov 
Mehnat tàlimi o‘qitish metodikasi , kasb tanlashga yo‘llash. Toshkent - 2014. 
TEXNOLOGIYA FANIDA NAZARIY BILIMLARNING AMALIYOTDA 
QÒLLANILISHI ORQALI ÒQUVCHILARNI KASB TANLASHGA 
YÒNALTIRISH 
 
Pirnazarova Dilnoza* - 
Nukus DPI
 
Mamlakatimiz o‘qituvchilarining oldida umumiy o`rta ta’lim maktablarini 
isloh qilishning asosiy talablarini amalga oshirish, davlatimizning , jamiyatning har 
tomonlama rivojlangan quruvchilarini tayyorlashi lozim bo‘lgan ta’lim-tarbiya 
jarayonini yanada takomillashtirish haqidagi qarorlarini hayotga tatbiq etish 
bo‘yicha katta va mas’uliyatli vazifalar turibdi. Mehnat tarbiyasi mehnatga 
munosabatni tarbiyalash maktabdagi òquv hamda sinfdan tashqari ishlarning òzagi 
, maktabni hayot bilan aloqasini mustahkamlashning asosiy yòlidir. Maktabning 
turmush bilan aloqasi kundan - kunga mustahkamlashib bormoqda.Òquvchilarning 
nazariy bilimlarini amalda kòra bilishida amaliy darslar , tògarak mashģulotlari, 
sinfdan tashqari ishlar , ekskursiyalar katta ahamiyatga ega. Shulardan biri bòlgan 
sinfdan tashqari ish faoliyati òquvchining bilimini oshirishidagi va tòģri kasb 
tanlashidagi òrni beqiyos. Sinfdan tashqari ishlarning ularga jamiyat foydasi uchun 
tashkil etilgan mehnatning gòzalligi va quvonchini , jamoaning kuchini his 
etishlariga yordam beradigan yangi shakl va usullar aniqlanmoqda. [5].

---

170 
Maktabdan va sinfdan tashqari tàlim muassasalarining qatnashchilari ongida 
yuksak mànaviy - axloqiy vazifalar milliy hunarmandchilik asosida 
mujassamlashgan bòlishi kerak. Maktabdan tashqari tàlim muassasalari 
qatnashchilarini doimiy ravishda fan va madaniyatning sònggi yutuqlaridan 
xabardor qilib turish , ular ongini ijodiy ishlar va tarbiyaviy tadbirlar bilan band 
qilish muhim òrin tutadi. Ularda mustaqillik tushunchasi shakllangan bòlishi , 
davlatimiz ramzlari , madhiyasi , urf - odatlarimizni , milliy kiyim tarixini bilishlari 
shart.
Shunday ekan , maktabdan va sinfdan tashqari tàlimni rivojlantirish , uning 
tuzilmasi va mazmun - mundarijasini takomillashtirish vazifalarini hal etish uchun 
quyidagilarni amalga oshirish kerak :
- tàlim berish va kamol toptirishga yònaltirilgan xizmatlar kòrsatuvchi 
muassasalar tarmoģini kengaytirish va bunday xizmatlar turini kòpaytirish ;
- milliy pedagogik qadriyatlarga asoslangan va jahondagi ilģor tajribani inobatga 
oluvchi dasturlar va uslubiy materiallar ishlab chiqish ; 
- tògarak àzolarining bòsh vaqtini tòģri tashkil qilish , shu jumladan xalq 
hunarmandchiligining mavjud turlari va shakllarini takomillashtirish , milliy turlari 
va shakllarini tiklash hamda amaliyotga joriy etish. 
Òquvchilarni mehnat va kasb olamiga olib kirishning har xil yòllari kasbga 
yòllashda vaqtni bekor òtkazmaslik , mehnat tarbiyasini , fanlardan olgan 
bilimlarini kengaytirishda maktabdan va sinfdan tashqari ishlarning ahamiyati 
katta. Maktabdan tashqari tàlim qòshimcha tàlim - tàrbiya , boshlanģich kasb - 
hunarga yònaltirishga òquvchilarning bósh vaqtini tashkil etishning ommaviy sport 
, madaniy estetik , xalq hunarmandchiligining mavjud turlari va shakllarini tanlash 
hamda amalda joriy etish vositasini bajaradi. [1]. 
Oquvchilarni mehnat faoliyatiga psixologik va amaliy tayyorlash òquvchilar 
ijtimoiy foydali mehnatning har xil turlarida qatnashayotgan vaqtlarda xilma - xil 
tarbiyaviy tadbirlar kompleksini qòllash orqali amalga oshirilishi kerak. 
Òquvchilar bilan olib boriladigan sinfdan tashqari ish maktabning butun tàlim - 
tarbiyaviy ishining ajiralmas qismi bòlib , bolani har tomonlama rivojlantirish, 
darslarda egallagan bilimlarini mustahkamlash , òquvchilarning bilimini yanada 
kengaytirishda katta ahamiyatga ega. Sinfdan tashqari ishlarda òquvchilarda 
ishning òzlariga yoqqan , òzlarining kòproq qiziqtirgan turini tanlashlari uchun 
imkon yaratadi. Faqat sinfdan tashqari ishlarda òquvchilarning individual ijodiy 
qobilyatlari yorqinroq namoyon bòladi, qòyilgan maqsadiga erishish uchun kerak 
bòlgan vaqt va kuchni sarflashlari mumkin. 
Maktabdan tashqari tàlimning asosiy vazifalari : 
- shaxsni maktabdan tashqari tàlim olishi bòyicha huquqini ròyobga chiqarish ; 
- maktabdan tashqari tàlim - tarbiya mazmunini muntazam yangilab borish ; 
- iqtisodiy ongni , iqtisodiy savodxonlikni , fikrlashni hamda madaniyat darajasini 
oshirish ; 
- òquvchining bòsh vaqtini tashkil etishda xalq hunarmandchiligining mavjud 
turlari va shakllarini tiklash. 

---

171 
Maktabdan tashqari tàlimning asosiy maqsadi òquvchilarga davlat tàlim talablari 
asosida bilim berish , ularni mustaqil fikrlashga òrgatishdan iborat. Maktabdan 
tashqari ishlarning texnologiya fani òqituvchisi bilan birgalikda tashkil etilishi, 
òquvchilarni ishlab chiqarish korxonalari , tsex , favrikalarning ish faoliyati bilan 
chuqurroq tanishtirish ularning fikrlash olamining kengayishiga , yaratuvchanlikka 
bòlgan qiziqishini shakllantiradi. Texnologiya darslarida sinfdan tashqari ishlarni " 
zavoddagi bir kunim " yoki " mening tsexdagi faoliyatim " kabi mavzular atrofida 
tashkil qilish , shular asosida amaliy kònikmalarini shakllantirib borish 
òquvchilarning yanada bunday ishlar bilan qiziqishiga òzida ishtiyoq, qiziqish va 
kelgusida davom ettirish hislarini uyģotadi. Òquvchilarga sinfda ishlab chiqarish 
korxonalari ularning ish faoliyati haqida nazariy jihatdan tòliq màlumot berish 
mumkin , ammo ularning amaliy ishlarini , qiyinchilig -u , ishning foydali, natiyjali 
tomonlarini kòrsatib bera olmaydi. Agar sinfdan tashqari ishlarga ham etibor va 
vaqt ajratilsa, amaliy ishlarni òzlari kòrib guvohi bòlsalar ularning òziga bòlgan 
ishonchì ortadi, òz iqtiyorlari bilan kasb tanlashga , yanada yangi mahsulot yoki 
texnikalarni òylab topishga bòlgan kreativlik paydo bòlishi mumkin. Shuning 
uchun òquvchilarning vaqtini tòģri taqsimlash , ularni foydali ishlarga jalb etish,
texnologiya tàlimida sinfdan tashqari ishlarga yanada kòproq etibor berish zarur. 
Sinfdan tashqari tàlim maktabdagi nazariy darslarning davomi sifatida olib 
borilishi kerak.Chunki biz nazariy darslarda kasblar, hunarmandchilik , yoģochga 
ishlov berish , gazlamaga ishlov berish , taom tayyorlash bòyicha bilimlarni 
òrganamiz, bularni yanada rivojlantirish òquvchi yoshlarning hunar òrganishida 
katta ahamiyatga ega. Hozirgi paytta hamma maktablar ham ustaxona bilan 
tàminlanmagan. Tàminlanganlarida ham tsex, fabrikalardagi kabi tàasurotlar 
bòlmasligi mumkin. Darsdagi mavzuga qarab maktablardagi amaliy darslarni 
shunday ishlab chiqarish joylariga biriktirilib ish faoliyati òrganilsa òquvchilarimiz 
ham teran bilim va taffakkur egasi bòlishida katta yordam beradi deb òylayman. 
Amaliy darslar , mashģulotlar òquvchilarni bilim , kònikmalarga ega bòlish bilan 
birga yoshlarni erkin fikrlashga tayyorlash , hayot mazmunini tushunib olishga 
kòmaklashish , òz - òzini nazorat qila bilishni , òz shaxsiy turmushiga maqsadli 
yondashuv , ularda reja va amal birligi hissini uyģotish ,turmushda eng oliy 
qadriyat hisoblangan mehnatga ijodiy yondashish fazilatlarini shakllantirishda 
katta yordam beradi. [3]. Maktabdan tashqari tàlim jarayonida òquvchilar òzlari 
mustaqil fikr yuritishlari , òylab topish kreativligini oshirish maqsadida korxona va 
tsexlarda jarayonlarni kòrib borsalar yana quyidagicha jadval bòyicha ish olib 
borsalar yangicha narsalar òylab topishiga turtki bòladi degan umiddaman.