Oliy va o‘rta maxsus taʹlim vazirligi qo‘qon davlat pedagogika instituti

UMUMIY O‘RTA TA’LIM MAKTABI TEXNOLOGIYA TA’LIM 
DARSLARIDA AMALIY SAN’AT USTALARI ISHLARINI O‘RGATISH 
 
 A
.Husanov f-m.f.n.dots., A.Bo‘tayev - 
Qo‘qon DPI
 
 
Jamiyatimiz mustaqilligini dastlabki kunlaridanoq ta’lim tizimini isloh 
qilish, o‘quvchining bilim sifat va samaradorligini oshirish imkoniyatlari yaratilib 
tadbiq etib kelinmoqda. Bunday islohotlar zamirida yosh avlodni mustaqil fikr 
egasi bo‘lishi, jismonan va aqlan kamol topishi bilan bog‘liq muammolarni hal 
qilish zaruriyati kun tartibidan o‘rin egalladi. Ganchkorlik san’atini o‘qitishning 
barcha shakllarida yoshlar o‘rtasida mustaqil fikrlash ko‘nikmalarini shakllantirish 
uchun fanning mazmuni va o‘qitish shakl va vositalarini mos ravishda tanlash va 
tadbiq etishni yo‘lga qo‘yilishi muhim vazifalardan sanaladi. Ganchkorlik
qadimiy san’at turlaridan bo‘lib, o‘z aksini dunyo me’morchiligida, jumladan O‘rta 
Osiyo, eron, Turkiya, Arabiston, Afg‘oniston va boshqa SHarq me’morchiligida 
namoyon etib kelmoqda. Ayniqsa, O‘rta osiyoda yaratilgan asarlar o‘ziga xos 
badiiyligi, kompozisiyasi va ishlanish uslubi bilan farq qiladi. Hozirgi kunda ganch 
serquyosh O‘zbekistonimizda ardoqlanib, avaylab muhofaza qilinayotgan ko‘pgina 
yodgorlik obidalariga ko‘rkamlik, go‘zallik baxsh etib turibdi. U Samarqand, 
Buxoro, Toshkent, Qo‘qon, Marg‘ilon, Xiva, SHaxrisabz va boshqa shaharlardagi 
tarixiy obidalarni qurish va bezatishda ishlatilgan. 
Ganchkorlik o‘makorligi san’ati asrlar davomida o‘ziga xos uslub bilan 
rivojlanib keldi. Bu san’atning eng qadimgi, o‘rta asrlardagi va XX asrdagi 
rivojlanishi ko‘zdan kechirib, o‘rganib chiqsak, bu davrlardagi ganch o‘ymakorligi 
bir-biridan ancha farq qiladi. Qadimgi ganch o‘ymakorligi hajmiy bo‘lib, realistik 
tasvirlar asosida ishlangan. Ularda ko‘pincha odamlar, hayvonlar, qushlar tasviri 
ishlatilgan. eramizning birinchi asrlaridayoq kishilar ganchni ajoyib xususiyatga 
ega ekanligini bilib, qal’alar, karvonsaroy va boshqa joylarni bezay boshlaganlar. 
Bo‘lib o‘tgan janglar oqibatida ular vayronaga aylanib, faqat qoldiqlari saqlanib 
qolgan.
XX asr boshlaridagi ishlarda o‘yma relьfli juda mayin uslub texnikasi 
paydo bo‘ldi. Rangli ganchlar, bo‘yoqlar,naqsh va tasvirlar qo‘llanila boshladi.

---

96 
1913-1914 yillarda Buxoroda amir Ahadxon tomonidan Sitorai Mohi Xosa 
qurildi.U ganch o‘ymakorligi bilan bezatildi. Ayniqsa oq uy (mehmonxona)ni 
o‘sha davrdagi ganch o‘ymakorligining ajoyib namunasi desa bo‘ladi. Bunda oyna 
zaminida ganch o‘ymakorligi bajarilgan. U o‘zining nozikligi,jimjimador qilib 
bezatilishi bilan ajralib turadi. Mazkur saroyning bezak ishlarini Usta SHirin 
bajargan.U o‘sha davrda eng ko‘zga ko‘ringan ganchkor ustalaridan edi. 
1947 yili Toshkentda me’mor A.Muxamedshin boshchiligida Kurant binosi 
qurildi. Bu binoni bezashda Usta SHirin Murodov qatnashdi.
O‘zbekiston me’morchiligiga katta xazina bo‘lib qo‘shilgan O‘zbekiston 
Davlat opera va balet teatri 1947 yili akademik arxitektor Aleksey SHusevning 
loyihasi va rahbarligi ostida qurib bitkazildi. SHusev O‘zbekiston viloyatlaridagi 
ganchkor ustalarni bir joyga yig‘ib,ular oldiga ikki muhim masalani teatrning 
zallarini har bir viloyatning o‘ziga xos milliy uslubi asosida bezash, ikkinchi-
bezalgan xona teatrning arxitektura badiiy obraziga mos tushishi kerakligi haqidagi 
masalani qo‘ydi. Buning natijasida teatrning Xiva, Termiz zallari qadimda 
ishatiladigan ganchkorlik uslubida ishlandi. Buxoro,Toshkent,Farg‘ona va 
Samarqand zallari esa zamonaviy xalq an’anasiga mos bo‘lgan ganch o‘ymakorligi 
bilan bezatildi. 
1952 yili Toshkentdagi P.P.Benkov nomli jumhuriyat badiiy bilim yurtida 
xalq amaliy bo‘limi ochildi.Davlat mukofoti laureati Usta SHirin Murodov, Usta 
Toshpo‘lat Arslonqulov dars berdilar. Bu bilim yurtida M.Usmonov 1953-1960 
yillarda ganch o‘ymakorligidan dars berdi.
O‘zbekiston ganch o‘ymakorligi san’ati yuksak darajada rivojlanib 
qardosh xalqlar taraqqiyotiga ham katta ta’sir etmoqda. 
1978 yilda O‘zbekistonning bir necha shaharlarda xalq san’ati 
birlashmalari tashkil etildi. Birlashmani tashkil etilishi xalq amaliy san’atining 
rivojlanishiga, ustalarning ijodiy mehnatini tashkil etish va tayyorlangan 
buyumlarni sotishda hamda ustalarimiz shogirdlar tayyorlashda muhim rol 
o‘ynaydi. 
1991 yil 1 sentyabrida O‘zbekiston hayotida ulkan tarixiy voqea bo‘ldi - 
mustaqillik e’lon qilindi.
Respublikamizning mustaqillika erishishi o‘tmish avlodlarimiz tomonidan 
bebaho ma’naviy boyliklar xazinasini, madaniy meroslarini, san’atini chuqur va 
har tomonlama o‘rganib, kelajak avlodga etkazishning keng imkoniyatlari 
yaratildi. 
O‘zbekistonda Badiiy Akademiyasini, hunarmandchilik uyushmalari 
hunarmandchilik liseylari va kollejlari, Kamoliddin Behzod nomidagi milliy 
rassomchilik va dizayn instituti ochilishi, chet-ellarda turli ko‘rgazmalar tashkil 
etilishi Amaliy san’atini va hunarmandchiligini rivojlanishiga va dunyoga bizning 
ma’naviyat olamimizni tarqalishiga olib kelmoqda. 
1994 yil 7 oktyabrdan 15 oktyabrgacha Pokiston poytaxti Islomobod 
shahrida islom mamlakatlari hunarmandlarining birinchi xalqaro festivali bo‘lib 
o‘tdi. Bu festivalga O‘zbekiston, Qozog‘iston, Tatariston, Respublikalari va 
boshqa davlatlari jami 46 davlat hunarmandlarini ishlari bilan qatnashdilar. 

---

97 
O‘zbekiston hunarmandlari Fatxilla Jumaev, Ortiq Fayzullaev, SHokirjon 
Komilovlar konkurs g‘oliblari deb topildilar. 
1997 yil 23 yanvarda O‘zbekiston Badiiy Akademiyasini tashkil etish 
haqidagi farmoni va Vazirlar mahkamasining 1997 yil 11 martdagi O‘zbekiston 
Badiiy Akademiyasining faoliyatini tashkil etish to‘g‘risidagi qaror e’lon qilinadi.
Ulug‘ muxandis Imom al-Buxoriy tavalludining 1225 yillik to‘yi 
munosabati bilan 1998 yili 24 oktyabrda Samarqandda Imom al-Buxoriy 
maqbarasi majmuasi qayta tiklanib bezatildi. Unda O‘zbekistonning turli 
viloyatlaridan kelgan xalq amaliy san’at ustalari ya’ni yog‘och o‘ymakor, 
ganchkorlar, toshtaroshlar va boshqalar o‘zlarining san’atlarini namoyon qildilar. 
Ustalarimiz Oliy Majlis, shahar xokimiyati Temuriylar muzeyi, Masjid, 
madrasa va boshqa binolarning eng zamonaviy o‘yma ganch bilan bezadilar.