Oliy va o‘rta maxsus taʹlim vazirligi qo‘qon davlat pedagogika instituti

LIST OF REFERENCES: 
1. Yakimanskaya I.S. Person-centered learning in a modern school.-M .: Pedagogy, 
1996-96s 
2. Psychological Dictionary / Ed. P.S. Gurevich. - M .: OLT Media Group, OLMA 
Press Education, 2007. – 802s. 
3. Selevko G.K. Modern educational technologies. - M .: Public education, 1998. – 
256s. 
DIFFERENTSIAL VA INDIVIDUAL YONDASHUVLAR TA’LIM 
TEXNOLOGIYASI SIFATIDA 
 
Haydarova Malika Djamshitovna – 
Buxoro DU 
 
ANNOTATSIYA 
Ushbu maqolada ta’lim texnologiyasi sifatida differentsial va individual 
yondashuvlar masalalari ko‘rib chiqilgan. Maqolada ko‘p qirrali ta’riflar 
berilgan, ushbu yondashuvlarning ta’rifiga oid turli xil fikrlarga to‘xtalib o‘tilgan. 
Muallif ushbu yondashuvlarning o‘ziga xos xususiyatlarini ochib beradi. Xulosa 
qilib aytish mumkinki, ta’lim ehtiyojlarining o‘zgarishi va ularni amalga oshirish 
jarayoni ta’lim jarayoni va umuman o‘quv muhitiga e’tiborni kuchaytirishni talab 
qiladi. 
Kalit so‘zlar:
individual yondashuv, differentsial yondashuv, ta’lim, o‘quv 
jarayoni, talaba. 
Hozirgi bosqichda universitetlar tomonidan ta’lim xizmatlarini ko‘rsatish 
doirasida ta’lim sifatini oshirish masalalari alohida o‘rin tutadi. Ijtimoiy-iqtisodiy 
va ilmiy-texnik rivojlanish masalalari ta’limni boshqarish tushunchasi bilan 
chambarchas bog‘liqdir. 
Hozirgi bosqichda universitetlar tomonidan ta’lim xizmatlarini ko‘rsatish 
doirasida ta’lim sifatini oshirish masalalari alohida o‘rin tutadi. Ijtimoiy-iqtisodiy 

---

46 
va ilmiy-texnik rivojlanish masalalari ta’limni boshqarish tushunchasi bilan 
chambarchas bog‘liqdir. 
Ta’lim va tarbiya faoliyati nafaqat o‘qitish va olingan bilimlarning ma’lum 
bir darajasini shakllantirishga, balki individual qobiliyatlari doirasida belgilangan 
pedagogik maqsad va vazifalarga muvofiq o‘zlarining mustaqil ishlarini 
rivojlantirishga ham qaratilgan. Bunday holda, pedagogik jarayon nafaqat kasbiy 
mahorat va bilimlarni shakllantiradi, balki shaxsning o‘zini o‘zi belgilashiga va 
qobiliyatlarni rivojlantirish imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarishga hissa qo‘shadi, va 
nafaqat tabiatan insonga berilgan, balki shuningdek, ta’lim jarayonida 
shakllanadigan, bu erda muhim jihat bilim va ko‘nikmalarni individualizatsiya 
qilishdir. 
Ta’kidlash joizki, ta’lim texnologiyalarining individualizatsiyasi ta’lim 
dasturi tomonidan taqdim etilgan imkoniyatlarda namoyon bo‘ladi. Aynan u 
talabalarning individual qobiliyatlarini rivojlantirish uchun tegishli vakolatlar 
doirasida bilimlarning xilma-xilligini va ularning turlarining maqomini va 
maqsadiga bog‘liqligini aniqlaydi. So‘nggi paytlarda ish va o‘quv dasturlarini 
sozlash va modernizatsiyalashga alohida e’tibor berilmoqda. Axir ta’lim 
dasturining spetsifikatsiyasi shaxsni kasbiy shakllantirish va individual rivojlanish 
strategiyasini shakllantiradi. 
Ta’limdagi tabaqalashtirilgan va individual yondashuvni o‘rganishning 
dolzarbligi umumiy rus ta’limi tizimida innovatsion ta’lim standartlariga o‘tish 
davrida amalga oshirilgan muhim o‘zgarishlar bilan bog‘liq. Ta’limni isloh qilish 
gumanistik 
paradigmaning 
qadriyatlari 
va 
tamoyillari 
asosida 
amalga 
oshirilmoqda, shuning uchun individual va differentsial yondashuvlarni tashkil 
qilish uchun ularning gumanistik tamoyillarga mos xususiyatlarini aniqlash muhim 
ahamiyatga ega. 
Ta’lim jarayonini individualizatsiya qilish va differentsiatsiyalash 
muammolari 20-asrdan boshlab chet el manbalarida, rus olimlari orasida, 
P.P.Blonskiy, I.I.Rezvitskiy, B.M.Teplovoy, I.S.Yakimanskaya va boshqalar. 
Taqdim etilgan yondashuvlarning ta’riflarini ko‘rib chiqish kerak ko‘rinadi, 
masalan, I.P.Podlasiyning yozishicha, pedagogikaning eng muhim printsipi 
individual yondashuv, uning fikriga ko‘ra, u insonning shaxsiy xususiyatlari va 
yashash sharoitlari to‘g‘risida chuqur bilimga asoslangan va inson rivojlanishini 
boshqarishdan iborat. Asosiy tarkibning maqsadlarini individual talabaga 
moslashtirishga emas, balki pedagogik ta’sir shakllari va usullarining individual 
xususiyatlariga moslashishni to‘g‘ri deb hisoblash kerak, shu bilan birga shaxs 
rivojlanishining prognoz darajasining ushbu ta’minoti yo‘naltirilishi kerak. 
I.S.Yakimanskayaning fikriga murojaat qilib, shuni ta’kidlash kerakki, aynan 
individual yondashuv asosiy psixologik va pedagogik printsip deb hisoblanishi 
kerak, bunga muvofiq mashg‘ulotda har bir talabaning individualligi hisobga 
olinishi mumkin. Aynan shu o‘ziga xoslik uning psixofiziologik konstitutsiyasi va 
o‘ziga xos xususiyatlarining namoyon bo‘lishi hisoblanadi. 

---

47 
Psixologik lug‘atda individual yondashuvning o‘xshash ta’rifi berilgan: "bu eng 
muhim psixologik va pedagogik printsipdir, unga ko‘ra bolalar bilan o‘qitish va 
tarbiyalash ishlarida har bir bolaning individual xususiyatlari hisobga olinadi". 
E.V.Bondarevskaya o‘z ishida ta’kidlashicha, pedagogikada o‘qitishga 
differentsial yondashuv printsip sifatida ko‘rib chiqiladi, odatda quyidagi toifalar 
qo‘llaniladi: «ta’lim mazmuni, ta’lim faoliyatini tashkil etish usullari, o‘quv 
jarayoni samaradorligi mezonlari, maqsadlarni belgilash, va boshqalar." 
G.K.Selevko o‘qitishga differentsial yondashuvni bir hil guruhlarda o‘qitishni 
ta’minlaydigan tadbirlar majmuasi sifatida belgilaydi, masalan: uslubiy, 
psixologik-pedagogik va tashkiliy va boshqaruv. «Binobarin, bu holda 
differentsiallashtirilgan yondashuvni tashkil etishga urg‘u beriladi va psixologik-
pedagogik jihatlar ochib berilmaydi, aksincha oddiygina ko‘rsatib o‘tiladi. 
Ta’lim tamoyillari sifatida individual va differentsial yondashuvlar 
o‘qitishda asosiy ko‘rsatmalar hisoblanadi. Biz o‘z nuqtai nazarimizni o‘qitish 
tamoyillari va insonparvarlik qarashlarini tushunishga asoslaymiz, shuning uchun 
individual yondashuv o‘quvchilarning individual xususiyatlarini hisobga olgan 
holda shaxsga aylanish maqsadidagi ta’lim tamoyili deb ta’kidlash mumkin. 
(fiziologik, psixologik, ijtimoiy va boshqalar) o‘quv faoliyatining individual yoki 
jamoaviy shakllari sharoitida, tabaqalashtirilgan yondashuv - guruh xususiyatlari 
orqali individual xususiyatlarni hisobga olgan holda shaxsni rivojlantirish 
maqsadida ta’lim tamoyili. Bu shuni anglatadiki, ular shaxsni shakllantirish uchun, 
turli xil ta’lim sharoitida o‘zini anglash uchun shart-sharoitlarni yaratadilar va bir-
birini samarali ravishda to‘ldirishlari mumkin. 
An’anaviy 
ta’lim 
modeli 
«individual» 
va 
«tabaqalashtirilgan» 
yondashuvlarning ko‘pgina ta’riflarini o‘z ichiga oladi. Kognitiv faoliyatning 
umumiy naqshlariga yo‘naltirilgan an’anaviy o‘qitish modeli. Muayyan bilim va 
ko‘nikmalarga ega bo‘lishi kerak bo‘lgan talaba pedagogik ta’sir ob’ekti sifatida 
qaraladi. O‘z navbatida, o‘quvchining o‘rganish qobiliyati - bu muvaffaqiyatli 
ishlashning sharti deb hisoblanishi mumkin bo‘lgan eng umumiy qobiliyatdir. 
Shunday qilib, o‘zgaruvchan ta’lim ehtiyojlari va ularni amalga oshirish 
jarayoni ta’lim texnologiyalariga, ayniqsa, tabaqalashtirilgan va individual 
yondashuvlardan foydalanishga e’tiborni kuchaytirishni talab qiladi. Ta’lim 
jarayonini qayta tashkil etish faol amalga oshirilmoqda. 
Ushbu bosqichdagi ta’lim maqsadlari nafaqat davlat standarti talablarini, 
balki universitetning tegishli mutaxassisni tayyorlash strategiyasini ham aks 
ettiradi. Xalqaro ilmiy hamjamiyatda ta’lim sohasidagi individualizatsiya va 
differentsiatsiya muammosiga bo‘lgan katta qiziqishni hisobga olgan holda, ushbu 
yondashuvlar, ta’lim texnologiyalari sifatida, o‘z rivojlanish bosqichida.