Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti “iqtisodiyot” kafedrasi

Mahsulot turlari	Mahsulot hajmi (ming AQSH dollari)
Bozor ulushi (foizda)
2010	2011		Korxona	Raqobatchilar
Rossiya va yaqin xorijiy mamlakatlar uchun fotoappatarlar	2900	2500		34	17
Rivojlanayotgan mamlakatlar uchun fotoapparatlar	590	649		33	21
G’arbiy Evropa uchun fotoapparatlar	90	130		5	7
Rossiya va yaqin xorijiy mamlakatlar uchun kinokameralar	1850	2405		11	9
Rivojlanayotgan mamlakatlar uchun kinokameralar	280	448		15	10
Rossiya va yaqin xorijiy mamlakatlar uchun videokameralar	60	100		1	7
Armiya uchun optik priborlar	580	348		40	18
Meditsina uchun optik priborlar	980	686		16	16
Mudofaa sanoati korxonalari uchun optik priborlar	900	400		2	4

Masalaning echimi: bunda avvalo sotish hajmining o’zgarishi, bozordagi nisbiy ulush, mahsulot turining umumiy ishlab chiqarish hajmidagi ulushi kabi ko’rsatkichlar aniqlanadi.

Hisob natijalari quyidagi jadvalda aks ettiriladi: Hisob natijalar

Ko’rsatkichlar	1	2	3	4	5	6	7	8	9
Sotish hajmining o’zgarishi (2/1)y	0.86	1.1	1.44	1.3	1.6	1.66	0.6	0.7	0.44
Bozordagi nisbiy ulushi (3/4)x	2	1.57	0.71	1.22	1.5	0.14	2.22	1	0.5
Mahsulot turining umumiy ishlab chiqarish hajmidagi ulushi(% da)	32.61	8.47	1.7	31.37	5.84	1.3	4.54	8.95	5.22

Birinchi ko’rsatkich 2011 yil natijalarini 2010 yil natijalariga bo’lish yo’li bilan aniqlanadi. Ikkinchi ko’rsatkich korxonaning bozordagi ulushini raqobatchilar ulushiga bo’lish yo’li orqali aniqlanadi. Uchinchi ko’rsatkichni aniqlash uchun avvolo 2011 yil bo’yicha jami sotish hajmi aniqlanadi. Har bir mahsulot turi bo’yicha sotish hajmi umumiy hajmga bo’linib 100 ga ko’paytiriladi.

Quyidagi strategik qarorlar qabul qilinishi mumkin:

• 
  mahsulotni mahsulot portfelidan olib tashlash;
  
• 
  mahsulot strukturasini o’zgartirish;
  
• 
  bozor ulushini o’zgartirish;
  
• 
  investitsiyalash jarayonini kengaytirish;
  
• 
  investitsiyalar ustidan qat’iy nazoratni olib borish va investitsiyalarni mahsulot turlari orasida qayta taqsimlash;
  
• 
  “yulduzlar” ni mustaxkamlash va ehtiyot qilish;
  
• 
  “sog’in sigirlar” uchun yo’naltiriladigan kapital qo’yilmalardan oqilona foydalanish hamda ular ustidan qat’iy nazoratni o’rnatish;
  
• 
  “yovvoyi mushuklar” ustida tadqiqotlarni chuqurlashtirish, ularni “yulduzlar”ga aylantirish;
  
• 
  “itlar” dan voz kechish.
  

Yuqorida keltirilgan ma’lumotlar asosida BKG matritsasini tuzamiz.

A=(0.86+1.1+1.44+1.3+1.6+1.66+0.6+0.7+0.44)/9=1.08

Ushbu ko’rsatkich yani – A- jami mahsulot sotish hajmi o’zgarishlarining o’rtachasini aniqlash yo’li bilan topiladi.

5. 
   bozordagi maksimum va minimum ulushlar yig’indisining yarmiga teng.
   

V=(2+0.14)/1.07

Matritsadagi ko’rsatkichlar asosida korxona har bir kvadratda joylashgan mahsulotlar uchun quyidagi strategik qarorlarni qabul qilishi mumkin:

1. 
   “Yovvoyi mushuklar” bo’lmish III va VI mahsulotlar ustida tadqiqotlarni chuqurlashtirish. III masulot turi G’arbiy Evropa uchun fotoapparatlar bo’lib, G’arbiy Evropa elektrotexnika mahsulotlari ishlab chiqarish bo’yicha etakchi o’rinlarni egallaydi. Shuni hisobga olgan holda ushbu mintaqa bozoriga eksklyuziv, sifat darajasi yuqori, nisbatan arzon narxdagi raqobatbardosh mahsulotni taklif etish zarur. Buning uchun o’z navbatida investitsiyalarni tadqiqot ishlariga yo’naltirish lozim, marketing tadqiqotlariga, reklamaga e’tibor qaratish zarur.
   

VI - mahsulot yangi bozorga kirib kelgan va hali o’z iste’molchilariga ega emas. Asosiy vazifa unga bo’lgan talab darajasini oshirish, “yulduzlar” ga ko’tarishdir. Bunda chuqur marketing tadqiqotlari olib borish ko’zda tutiladi. Videokameralar asosan oilaviy marosimlarni, tadbirlarni tasvirga tushirishda qo’llaniladi. Shuni e’tiborga olib aholi soni, turmush darajasi o’rganilib, reklama va narx siyosatiga e’tibor qaratish lozim bo’ladi. Xaridorlarni jalb qilish maqsadida qo’shimcha xizmatlar yoki sovg’alarni taklif etish maqsadga muvofiq.

2. 
   “Yulduzlar” ga kiruvchi II, IV, V - mahsulotlarni ushbu darajada yanada ko’proq ushlash chora-tadbirlarini qo’llash. Rivojlanayotgan mamlakatlar uchun ishlab chiqarilayotgan fotoapparatlarning ustida tadqiqotlar olib borish, dizayn va funksiyalariga ishlov berish, marketing tadqiqotlari olib borgan holda yangi bozorlarni izlab topish.
   
3. 
   Bozordagi ulushini hisobga olgan xolda “itlar” ga kiruvchi mudofaa sanoati korxonalari uchun optik priborlar ishlab chiqarishni to’xtatish, ularga sarflanayotgan investitsiyalarni “yovvoyi mushuklar” va “yulduzlar” ga yo’naltirish. Meditsina uchun optik priborlar ishlab chiqarishni bozordagi raqobatdosh korxona bilan bir xilligini hisobga olgan holda takomillashtirib, tadqiqotlar olib borish yo’li bilan yana “yulduzlar” ga aylantirish.
   

2. Masala

Quyidagi ma’lumotlar asosida korxonaning BKG matritsasidan foydalanib mahsulot strategiyasini shakllantiring va har bir mahsulot turi bo’yicha strategiyalarni ifodalang.

Mahsulot turlari ko’rsatkichlari

Mahsulot turlari	Mahsulot sotish hajmi		Bozor salmog’i (foizda)
	Bazis yili	Xisobot yili	Korxona	Raqobatchi korxona
1. Mahsulot	5200	6000	24	34
2. Mahsulot	1300	1000	18	9
3. Mahsulot	4680	5150	6	5
4. Mahsulot	630	600	3	5