Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti “iqtisodiyot” kafedrasi

Kassa mablag’lari rejasi (kassa rejasi).

Ko‘rsatkichlar	Oylar
										0	1	2
I.Boshqarish kassa balansi	5
Kassa kirimi:
a) sotuvdan tushgan mablag’	420
b) kredit sotish bo‘yicha to‘lovlar	0
c) qarzlar	00
II.Umumiy mavjud mablag’	25
Mavjud mablag’lar sarfi:
a) material sotib olish uchun	25
b) ish haqiga	20
c) administrativ boshqaruv xarajatlariga	50
III. Oy oxiriga mablag’lar balansi	0

Aktivlar va passivlar balansi

« » _ 200 _ y

Aktivlar

Joriy aktivlar Mablag’ Zahiralar Qabul qilingan_ Schyotlar Jami joriy aktiv _ _

Yer _ _

Inshoatlar_ _ _

Jihozlar Jami aktivlar _

Yig‘ilgan amortizatsiya_ Eskirishi

Aktivlar: _ _

Patentga egalik Boshqa aktivlar _

Jami aktivlar _

Jami aktivlar _

Passivlar

Joriy passivlar _

To‘lov schyotlari_ _

To‘lov veksellari _

Jami joriy passivlar Uzoq muddatli qarzlar _

Jami passivlar _

Yuqoridagi hujjat korxonaning ma’lum muddatga bo‘lgan moliyaviy sharoitlarini ifodalaydi. U korxonaning mulkchilik elementlarini (aktivlar) va majburiyatlar (passivlar) kattaligini ko‘rsatadi. Shuningdek korxonaning sof qiymatini va likvidligini (naqd pulga aylaniruvchanligini) ko‘rsatadi. Balans kelgusi 3-4 yilga tuziladi. Siz va sizning sherigingiz (hamkoringiz) ga zararsizlik nuqtasini aniqlash uchun o‘zgaruvchan va doimiy xarajatlarni ajrata bilish talab etiladi. Zararsizlik nuqtasini quyidagicha aniqlash mumkin:

Sotuv hajmi, zararsizlik

miqdori

Umumiy xarajatlar



Birlik tovar bahosi  tovar birligining o‘zgaruvchan xarajatlari

Korxonaning asosiy baholovchi moliyaviy ko‘rsatkichlar bo‘lib, quyidagilar hisoblanadi:

1. 
   Sotuvdagi sof daromad
   

2. 
   Korxonaning aktiv va
   

passivlariholati ning joriy koeffitsienti
foyda

Soliqlar to‘lovdan keyingi



Yillik sotuv hajmi

Joriy aktivlar



Joriy majburiyatlar

Ushbu ko‘rsatkich 2 ta teng yoki unda yuqori bo‘lgan holatda firma moliyaviy jihatdan sog‘lom hisoblanadi.

2. Daromadlar va xarajatlar balansi – korxonaning asosiy moliyaviy

hujjati
DXB - korxona kapitalini rejalashtirish manbalari va uni joylashtirish vositalari va joriy yoki reja davrida foydalanishni yoritib beruvchi moliyaviy ahvolining

ma’lumot xarakteristikasini ifodalaydi. Balans tarkibiga korxonaning u yoki bu kalendar muddatga muvozanat holatida ahamiyatga ega bo‘lishi kerak bo‘lgan daromadlar va xarajatlar kiradi. Har bir ishlab chiqarish yoki tijorat firmasining moliyaviy muvozanat holatini aniqlovchi asosiy omillar bo‘lib, ishlab chiqarish rejasi va mahsulot realizatsiyasining bajarish, olingan foyda hisobiga o‘z kapitalini to‘ldirish, shuningdek, aktivlar aylanishini tezlashtirish va ishlab chiqarish samaradorligini oshirish hisoblanadi.

Shunga ko‘ra, foyda yoki daromad korxonaning nafaqat ishlab chiqarish balki reja faoliyatining ham asosiy moliyaviy natijalarini ifodalaydi. Korxonalardan mahsulot, ish va xizmatlar realizatsiyasidan olinadigan foyda ularning QQS, aksiz narxi va mahsulot tannarxiga qo‘shiladigan xarajatlar yig‘indisi o‘rtasidagi nisbat sifatida rejalashtiriladi.

2. – jadval.

Daromad va xarajatlar balansi.

Ko‘rsatkichlar	Miqdor ming, so‘m
I. Daromad va mablag’lar kirimi
1. Mahsulot va xizmatlarni sotishdan olinadigan foyda	40500
2. Boshqa aktivlarni sotishdan foyda	2600
3. Asosiy fondlarni chiqarishdan daromad	7800
4. Qo‘shma korxonalarda ulushli ishtirokidan daromad	12500
5. Aksiya va boshqa qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha daromad	950
6. Valyuta sotish va kurs farqidan daromad	350
7. Amortizatsiya ajratmalari	9800
8. Aylanma mablag’larning o‘sishdan ssuda	1350
9. Uzoq muddatli bank ssudalari	10000
10. Boshqa daromad va ajratmalar	4190
Jami daromad va tushumlar	90000
II. Sarflar va mablag’lar ajratmalari
1. Korxona foydasiga soliq	19840
2. Korxona mulkiga soliq	4580
3. Hissadorlarga dividendlar	9500
4. Uzoq muddatli kapital qo‘yilmalar	11300
5. Ssudalarni so‘ndirish va foizlarni to‘lash	1650
6. Aylanma mablag’larning o‘sishi	5680
7. Mahsulotning arzonlashuvi	150
8. Ishonchsiz qarzlarni to‘lash rezervi	200
9. Iste’mol fondiga ajratma	16500
10. Jamg‘arma fondiga ajratma	11700
11. Rezerv fondini shakllantirish	5000
12. Moddiy yordam fondini tuzish	2000
13. Boshqa sarf va ajratmalar	1900
Jami sarf va ajratmalar	90000

Balans aktivlari 2 asosiy qismdan iborat:

1. 
   Uzoq muddatli aktivlar.
   
2. 
   Joriy aktivlar.
   

Aylanma mablag’lar, naqd pulga yoki “resurslar - pul - tovar” bo‘yicha aylanadigan aktivlarga joriy aktivlar deb aytiladi. Aylanma mablag’larning asosiy elementlari - pul resurslari va tovar-moddiy zaxiralardir.

Uzoq muddatli aktivlarning salmoqli qismini esa asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar tashkil etadi. Asosiy vositalar yoki qayd qilingan aktivlar uzoq vaqt xizmat qiladi va bir necha yildan so‘ng (o‘z qiymatini asta-sekin mahsulot tannarxiga o‘tkazish orqali) aylanadi. Nomoddiy aktivlar bozor sharoitida oldi - sotdi vositasi bo‘ladigan patentlar, litsenziyalar, savdo belgilari, kompaniya obro‘si va boshqalarning narxidan tashkil topadi.

Balans passivlari firmaning o‘z kreditorlari oldida majburyatlari va xususiy yoki aksiyadorlar kapitalini o‘z ichiga oladi. Majburyatlar o‘z navbatida joriy yoki qisqa muddatli, ya’ni uzoq muddatda to‘lanadigan majburiyalarga bo‘linadi. Xususiy (shaxsiy) kapitalga ustav fondi, imtiyozli va oddiy aksiyalar, foyda va rezervlar kiradi. Ustav kapitaliga ta’sischilar tomonidan pul mablag’lari, moddiy ne’matlar, bino, inshootlar, jihozlar, xom-ashyo, qimmatbaho qog‘ozlar va nomoddiy aktivlar qo‘yilishi mumkin. Qo‘yilmalar summasi ta’sischilarning korxona ustav (Nizom) kapitalidagi ulushini tashkil etadi. Bu ulushlar yoki aksiyalarga mos ravishda ta’sischilar o‘rtasida foyda taqsimlanadi.

Aksiya - bu korxonani rivojlantirishga kiritilgan mablag’ haqida guvohlik beruvchi qimmatbaho qog‘oz. Aksiyalar 2 xilda oddiy va imtiyozli bo‘ladi. Oddiy aksiyalar “bitta aksiya - bitta ovoz” tamoyili bo‘yicha aksionerlik jamiyatini boshqarish huquqini beradi. Imtiyozli aksiyalar boshqarishda ishtirok etishga huquq bermaydi, ammo doimiy (belgilangan) dividend keltiradi va foydani taqsimlash va korxonani tugatish vaqtida oddiy aksiyalardan ustunlik qiladi. Aksiyaning yoki narxi olinayotgan dividend miqdoriga bevosita bog‘liq.

Korxona aksiyalarining umumiy narxi (balans passivida) amaldagi bozor va kurs narxlari bo‘yicha aniqlanadi. Korxona buxgalteriya balansi moliyaviy rejalashtirishning asosiy hisob-kitob hujjatlaridan biridir. Korxonaning ichki balansi odatda aniq tuziladi va uning belgilangan hisobot davriga haqiqiy moliyaviy holatini aks ettiradi. Tashqi balans soddalashtiriladi va ochiq informatsiyalar uchun mo‘ljallangan.

3. Moliyaviy rejalashtirish va naqd pul harakatining bashorati

Balans siyosati deganda yillik hisobot tuzishning soliq qonunlari, boshqa barcha qonunlarning talabi va qabul qilingan (talablar) tamoyillar doirasida kompaniya balansini tuzish tushuniladi. Bu tushuncha korporatsiyaning tashqi balansiga ta’sir ko‘rsatish maqsadida o‘tkaziladigan kapital strukturasi va foyda miqdorini o‘zgarish choralarini o‘z ichiga oladi. Ko‘pgina kichik va yirik korxonalarning balans siyosatining asosiy maqsadi soliqqa tortish bazasini kamaytirish va qonun doirasida soliq to‘lovlarini qisqartirishdir.

Hozirda moliyaviy rejalashtirishning yangi turi byudjetlashtirishdir. Umumiy ko‘rinishda byudjet barcha korxonalarning xo‘jaliklari va funksional xizmatlarining daromad hamda xarajatlar smetasidir. Har bir firma strategik maqsadlar va operativ maqsadlarni hisobga olib odatda joriy moliya byudjetlarining bir necha turlarini ishlab chiqadi. Moddiy byudjet, ya’ni firmaning yillik ishlab chiqarish dasturini bajarish uchun rejalashtirilayotgan xom- ashyo va materiallarning ma’lum turlari hamda miqdori ifodalanadigan byudjet. xaridlar byudjeti, ya’ni ma’lum davrga rejalashtirilgan ishlab chiqarish resurslarini sotib olish uchun kerakli pul mablag’larining barcha sarflari keltirilgan byudjet. Mehnat byudjeti, ya’ni korxonaning barcha ishlab chiqarish faoliyatini amalga oshirish uchun mehnat resurslari va ishchi kuchiga reja talabini o‘z ichiga oladigan byudjet. Ma’muriy xarajatlar byudjeti, ya’ni barcha bo‘limlarda asosiy boshqaruv funksiyalarini bajarish uchun rejaviy xarajatlarni o‘z ichiga oladi. Korxonaning asosiy moliyaviy byudjetlariga naqd pul byudjeti va qo‘shimcha kapital qo‘yilmalar byudjeti kiradi. Birinchisi - firma likvidlik darajasini ta’minlash uchun, ikkinchisi - ishlab chiqarilayotgan mahsulotni yangilash, faoliyat doirasini kengaytirish, ishlab chiqarish fondlarini sotib olish, eskirgan moddiy aktivlarni tiklash uchun mo‘ljallangan.

Soliqlar
Naqd pul

Hozirgi sharoitda korxona yillik balansini tuzishning muhim bosqichi bo‘lib, daromadlar va xarajatlar strukturasining dinamikasini umumiy baholash hisoblanadi. Korxona moliyaviy holatini xarakterlovchi ko‘rsatkich uning to‘lov qobiliyatliligida namoyon bo‘ladi. Har bir korxonaning moliyaviy ko‘rsatkichlari mahsulot ishlab chiqarish va sotishning yakuniy natijasi bo‘lgani uchun, uning moliyaviy ahvoli bozor iqtisodiyoti sharoitida asosan daromadlar va xarajatlar darajasi, naqd pul holati va pul harakati orqali aniqlanadi.

Dividendlar va aksiyalarni sotib olish