Oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi O’bekiston Milliy universiteti

Oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi
O’bekiston Milliy universiteti
Ijtimoiy ish fakulteti talabasi
Ibragimova Shaxnozaning
Axborot texnalogiyalari fanidan
Mustaqil ishi
Mavzu:_______________________________________________________________________________________
Topshirdi: ______________________
Qabul qildi: ________________
Hayotiy sikl modelini yaratish
Reja :
I . Kirish

1. 
   Dasturiy ta'minotning hayot aylanishi: bosqichlar
   
2. 
   Kaskada modeli (Sharshara modeli )
   
3. 
   Iterativ, spiral va inkremental modellar
   
4. 
   Spiral va inkremental modellar
   

II. Xulosa
III. Foydalanilgan adabiyotlar

1. Dasturiy ta'minotning hayot aylanishi: bosqichlar

Agar tizim korxonani axborot bilan ta’minlasa, demak u axborot(informastion) tizimdir. Axborot tizimini yaratish aksariyat zamonaviy korxonalarda, ularning qanday biznes bilan shug’ullanishidan qat’iy nazar, hal qilinishi zarur bo’lgan muammodir. “Axborot tizimi” atamasi biznes yuritishni engillashtiruvchi yoki “avtomatlashtiruvchi” dasturiy mahsulotlar sinfiga kiradi. Agar tizim biznesni axborot bilan ta’minlash orqali qo’llab-quvvatlasa, “axborot tizimi” deb ataladi. Tegishli dastur, agar u bittadan ortiq(ba’zi hollarda ketma-ket, ba’zan esa parallel) funkstiyani bajarsa, “tizim” deb ataladi. Masalan, ombor xo’jaligini qo’llab-quvvatlovchi axborot tizimlari omborga tovarlar kelib tushishi, xaridorga tovarlar berilishini kuzatib turadi, omborda har bir mahsulotning zaruriy miqdori mavjudligini nazorat qiladi.
Umumiy xolda ATlarni yaratish jarayoni ikki nuktai-nazarga asoslanadi:
-Asosiy ish oqimlari, bajaruvchilar, harakatlar ketma-ketligini aniqlash;
-ATni hayotiy sikli, ya’ni uni yaratishda vaqt mobaynida takrorlanuvchi jarayonlarni aniqlash. Hayotiy sikl modellari deganda ITni ishlab chiqish jarayonidagi ma’lum davr tushuniladi.
Tizimlarni yaratish jarayoni tizimlarning yaratilish davri(system development life sykle) yoki hozirgi terminda hayotiy sikli deyiladi, chunki bu jarayon bilan bog’langan faoliyatlar davomiydir. Tizimlarning yaratilishida yo’l qo’yilgan xato qanchalik kech aniqlansa, shunchalik uni tuzatish qimmatga tushadi, chunki oldin qilingan ishlar ham ko’rib chiqilishi zarur bo’ladi. Ana shuning uchun ham tizimlar yaratilishi jarayonini bosqichlarga bo’lib, tizimlar yaratishda ma’lum metodlar ishlab chiqilgan.
Bundan tashqari ,dasturiy ta'minot, xuddi tirik mavjudot kabi, o'z hayot aylanishiga ega. Dasturiy ta'minotning hayot aylanishi - bu dasturiy mahsulot g'oyaning paydo bo'lishidan uni kodda amalga oshirish, biznesda amalga oshirish va keyingi qo'llab-quvvatlashgacha bo'lgan bosqichlardir. Hayotiy tsikl modellari asosan dasturiy ta'minotni ishlab chiqish metodologiyasini oldindan belgilab beradi.
Odatda, hayot tsiklining bosqichlari quyidagilardan iborat:

Talablarni tahlil qilish

Dizayn
Dasturlash
Sinov va disk raskadrovka
Operatsion, texnik xizmat ko'rsatish va qo'llab-quvvatlash
Ammo bu to'liq ro'yxat emas.
Tovarni ishlab chiqish va bozorga chiqarish jarayonida hayot siklining bosqichlarini o'tishda ma'lum o'zgaruvchanlik mavjud. Har bir mahsulot uchun bu o'ziga xos tarzda sodir bo'ladi, ammo jarayonni qandaydir tarzda boshqarish uchun dasturiy ta'minotning hayot aylanishi modellari ishlab chiqilgan - mahsulot qanday rivojlanishi haqida soddalashtirilgan va umumlashtirilgan g'oya. Aslida, mahsulotning ishlash muddati modelga mos kelmaydi.

2. Kaskada modeli (Sharshara modeli )

Dasturiy ta'minotning hayot tsikli modellari orasida eng mashhurlari quyidagilardir:
Kaskad modeli (aka "palapartishlik" - sharshara)
Iterativ modellar
qo'shimcha model
spiral model
Keling, ularni batafsil ko'rib chiqamiz va ularning umumiyligi va nimasi farqli ekanligini aniqlaymiz.
Dasturiy ta'minotning hayot aylanish modellari
Umuman olganda, barcha modellarni ikkita katta guruhga bo'lish mumkin: ketma-ket va iterativ modellar.
Sharshara (kaskad modeli)
Sharshara modelining asosiy mohiyati shundan iboratki, bosqichlar bir-biriga bog'liq bo'lib, keyingisi avvalgisi tugagandan so'ng boshlanadi va shu bilan oldinga (kaskad) harakat hosil qiladi.
Sharshara modelidagi bosqichlarning parallelligi cheklangan bo'lsa-da, mutlaqo mustaqil ishlar uchun mumkin. Shu bilan birga, parallel bo'laklarning integratsiyasi hali ham bir bosqichda emas, balki keyingi bosqichda sodir bo'ladi.
Turli bosqichdagi jamoalar bir-biri bilan muloqot qilmaydi, har bir jamoa o'z bosqichi uchun aniq javobgardir.
Ushbu modelning kamchiliklari barcha bosqichlarni bosib o'tgandan so'ng natijani olish va xatolarni aniqlashdagi qiyinchilikdir. Orqaga qaytish qiyin. Nimani qaytarish kerakligi aniq emas: agar biron bir bosqichda muvaffaqiyatsizlik yuzaga kelsa, uning oqibatlari faqat oxirida ko'rinadi.

Mijozlar uchun ushbu model tashqi tomondan chiziqli va juda oddiy ko'rinadi: dasturlash tugallangan dizayn bosqichidan so'ng, so'ngra sinovdan o'tkaziladi - va hokazo, ishlab chiqilayotgan yakuniy nuqta va maqsadga erishilgunga qadar.

Ushbu model aniq belgilangan nazorat nuqtalari bilan shartnomalar va yo'l xaritalari kabi hujjatlarga aniq va aniq mos keladi. Istalgan vaqtda u yoki bu nazorat nuqtasidan o'tganmi yoki o'tmaganmi, belgilangan muddatlar bajarilganmi yoki yo'qligini osongina tushunishingiz mumkin. Shu sabablarga ko'ra, o'nlab yillar davomida ishlab chiqilgan va ko'plab ishtirokchi tashkilotlarni o'z ichiga olgan uzoq muddatli va ayniqsa yirik loyihalar asosan sharshara tomonidan boshqariladi.
Biroq, sharshara modelining soddaligi g'oyasi xayoliydir. Bu mijozning butun jarayonni cheklangan ko'rishi tufayli paydo bo'ladi, chunki bu model mijozni ishlab chiqish jarayonlari tafsilotlariga jalb qilishni nazarda tutmaydi va ishning aniq va yakuniy natijasini faqat nazorat punktlarida va loyiha oxirida namoyish etadi. .

Aslida, sharshara modelini oddiy deb atash mumkin emas, amalda uni boshqarish qiyin. Sharsharani qurish jarayonida mijoz tomonidan sezilarli o'zgarishlarni kiritish yoki loyihada ko'zda tutilmagan jiddiy xavflarni keltirib chiqarish butun jarayon uchun halokatli - modelni qayta qurish, jadvallarni qayta rejalashtirish kerak.

3.Iterativ, spiral va inkremental modellar

Iterativ model loyihani qismlarga (bosqichlar, iteratsiyalar) bo'lish va ularning har birida hayot tsikli bosqichlaridan o'tishni o'z ichiga oladi. Har bir bosqich o'z-o'zidan tugallangan, bosqichlar to'plami yakuniy natijani tashkil qiladi.
Keling, kundalik misol yordamida bosqichlarga bo'linishni tushuntiramiz. Aytaylik, yashash xonasida stol kerak.
Birinchi bosqichda biz stol usti, oyoqlarini qilamiz va stol turishi uchun ularni mahkamlaymiz.
Ikkinchisida biz uni mustahkamlaymiz va bo'yab qo'yamiz.
Uchinchidan, biz dasturxon bilan yopamiz va unga mos keladigan stullarni sotib olamiz.
Har bir iteratsiyada biz bir xil mahsulot bilan ishladik va har bir iteratsiya oxirida foydalanish mumkin bo'lgan natijaga erishdik (tabiiyki, ma'lum cheklovlar bilan).
Har bir bosqichda ishlab chiqish yakuniy kerakli natijaga yaqinlashadi yoki natijaga qo'yiladigan talablar ishlab chiqish jarayonida belgilanadi va shunga mos ravishda istalgan vaqtda joriy iteratsiya yakunlash yo'lidagi oxirgi yoki keyingi bo'lishi mumkin.
Ushbu yondashuv noaniqlik bilan kurashish, uni bosqichma-bosqich yo'q qilish va dastlabki bosqichda texnik, marketing yoki boshqa qarorning to'g'riligini tekshirish imkonini beradi.
Iterativ modeldan foydalanish global nosozliklar va butun byudjetni behuda sarflash, sinxron kutishlardan chiqish va mijozlar va ishlab chiqish guruhining har bir a'zosi tomonidan jarayonlarni noto'g'ri tushunish xavfini kamaytiradi. Shuningdek, u har qanday iteratsiya oxirida rivojlanishni tugatish imkoniyatini beradi (palapartishlik modelida avval barcha bosqichlarni bajarishingiz kerak).

Masalan, Dzherelo loyihasining LMSni ishlab chiqishda iterativ model ishlatilgan..

4. Spiral va incremental modellar

Spiral va inkremental modellar takrorlanuvchi hayot tsikli modelining turlaridir.
Spiral model nima?
Spiral modeldagi hayot siklining barcha bosqichlari navbatma-navbat o'tadi, ularning har birida loyihalash, kodlash, loyihalash, sinovdan o'tkazish va hokazolar amalga oshiriladi.Bunday jarayon nomning mohiyatini aks ettiradi: ko'tarilish, bir burilish (tsikl). spiral yakuniy natijaga erishish uchun o'tadi. Bundan tashqari, bir xil jarayonlar to'plamini bobindan rulongacha takrorlash shart emas. Ammo har bir sariqning natijalari asosiy maqsadga olib keladi.

Endi inkremental model haqida gapiraylik.
Inkremental modelning asosi bo'lgan printsip imkoniyatlarni kengaytirish, dasturning modullari va funktsiyalarini bajarishni o'z ichiga oladi. Increment so'zining so'zma-so'z tarjimasi: "bir marta oshirish". Ushbu "birga o'sish" mahsulot versiyalarini ko'rsatish uchun ham ishlatiladi.
Agar sharshara modeli asosan ikkita mahsulot holatiga ega bo'lsa: "hech narsa" va "tayyor mahsulot" bo'lsa, iterativ modellarning paydo bo'lishi bilan mahsulot versiyalari qo'llanila boshlandi. Har bir iteratsiya raqam bilan ko'rsatilgan: 1,2,3 va shunga mos ravishda, har bir iteratsiyadan keyin mahsulot tegishli raqamga ega bo'lgan versiyaga ega: v.1, v.2, v.3. So'z versiyasidan keyingi raqamlar mahsulotning asosiy qismidagi keng ko'lamli o'zgarishlarni ko'rsatadi.
Va versiyalardan biri ishlayotgan bo'lsa, keyingisi, oldingisining kamchiliklarini hisobga olgan holda, faqat rejalashtirilgan yoki allaqachon ishlab chiqilmoqda va mijoz va foydalanuvchi hozirda yaxshilanishlarni etkazib berishni xohlasa, kichik versiyalar paydo bo'ladi. Rivojlanish yadrosiga ta'sir qilmaydigan o'zgarishlar mavjud va 1.1,1.2,1.3 pastki versiyalari yoki 1.1.1, 1.1.2 va boshqalar sifatida taqdim etiladi.

II. Xulosa .

Dasturiy ta’minotning hayotiy sikli deb, ayrim dasturiy ta’minotni yaratish g’oyasi boshlangan vaqtdan uning ishlab chiquvchi – firma yoki kuzatuvchi vazipredmeti bajaruvchi firma tomonidan qo’llab – quvvatlash tugagan vaqtgacha bo’lgan davrga aytiladi. Hayotiy sikl jarayonining tarkibi xalqaro standart ISO / IEC 12207:1995 “Information Technologe – Software Life Cycle Processes” (“Axborot texnologiyalari – dasturiy ta’minot hayotiy siklining jarayoni”) bilan tartibga solinadi. ISO – International Organization for Standardization - Standartlashtirish xalqaro tashkiloti. IEC – International Electro technical Commission – Elektrotexnika bo’yicha xalqaro komissiya. Ushbu standart dasturiy ta’minot hayotiy siklining tuzilmasini va uning jarayonini tavsiflaydi. Hayotiy sikl jarayoni ayrim kirish ma’lumotlarining chiqish ma’lumotlariga o’zgaruvchi o’zaro bog’lik bo’lgan amallar majmui kabi aniqlanadi. 1.9 – rasmda standartbo’yicha hayotiy sikl jarayonlari ko’rsatilgan. Har bir jarayon aniq vazifalar va usullarningxulosalari, shuningdek, dastlabki ma’lumotlari va natijalari bilan xarakterlanadi.
Ishlab chiqish jarayoni (Development process) standartiga muvofiq ishlab chiquvchi
tomonidan bajarilayotgan amallar va vazifalarni ko’zda tutadi, hamda, berilgan talablargamuvofiq dasturiy ta’minot va uning komponentlarni yaratish bo’yicha ishlarni jumladan,loyiha va ekspluatatsion hujjatlarni rasmiylashtirishni, shuningdek, ishlash qobiliyatini vaxodimlarni o’qitish uchun zarur bo’lgan dasturiy ta’minot materiallar sifatigamuvofiqligini tekshirish uchun zarur materiallar tayyorlashini qamrab oladi.
III.Foydalanilgan adabiyotlar
1.Ganiyev E., Jomurodov D.M., Mominov A. Zamonaviy kompyuterlarni boshqarish.
2..Raxmonqulova S. Internetda ishlash asoslari. 
3Aripov M., Haydarov A. Informatika asoslari. Akademik litsey va kasb- hunar kollejlari uchun oquv qollanma. Toshkent 
4 Aripov M., Begalov B., Begimqulov U., Mamarajabov M. Axborot texnologiyalari. Oliy va orta maxsus talimi uchun oquv qollanma. Noshir nashriyoti, T.: – 2009,
5Amirov D.M. va boshqalar. Axborot kommunikatsiya texnologiyalari. Izohli lugat. Toshkent, 2010.