Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat

akuniy nazorat savollari

1. 
   Ta’lim nazariyasi (didaktika) nima?
   
2. 
   Tarbiya nazariyasi nimalarni o‘rganadi?
   
3. 
   Pedagogika fanining asosiy vazifalari nimalardan iborat?
   
4. 
   Pedagogikaning asosiy kategoriyalarini ayting va mohiyatini yoriting.
   
5. 
   Qanday fanlar pedagogik fanlar tizimiga kiradi?
   
6. 
   Qanday metodlar pedagogik ilmiy-tadqiqot metodlari hisoblanadi.
   
7. 
   Individ», «shaxs», «individuallik» tushunchalarini sharhlang.
   
8. 
   Rivojlanish va shaxs rivojlanishini ta’riflang.
   
9. 
   Shaxsning shakllanishiga ta’sir etuvchi omillar haqida nimalarni bilasiz?
   
10. 
    Shaxs faoliyati haqida so‘zlab bering.
    
11. 
    O‘quvchilarning yosh xususiyatlarini tavsiflang.
    
12. 
    Shaxsning ijtimoiylashuvini qanday tushunasiz?
    
13. 
    Tarbiyaning maqsadi nimadan iborat?
    
14. 
    Shaxsan Siz tarbiyaning vazifalarini qanday tushunasiz?
    
15. 
    Tarbiyaning turlarini tasvirlab bering.
    
16. 
    Tarbiya jarayonining o‘ziga xos xususiyatlari nimalardan iborat?
    
17. 
    “Didaktika” tushunchasini ta’riflab bering.
    
18. 
    Didaktikaning predmeti va ob’ekti nimalardan iborat?
    
19. 
    .Didaktikaning asosiy vazifalari nimalardan iborat?
    
20. 
    .Didaktikaning asosiy kategoriyalari qaysilar?
    
21. 
    .Didaktik konsepsiyalardan qaysilari bilan tanishsiz?
    
22. 
    Rivojlantiruvchi konsepsiyaning mohiyati nimadan iborat?
    
23. 
    Yangi didaktik ekvivanetik” tushunchasi izohlang (yozma ish)
    
24. 
    Differensiya” deganda nimani tushunasiz?
    
25. 
    Integratsiyaning turlar darajalarini ochib berish?
    
26. 
    Boshlang‘ich maktab ta’lim va tarbiyasini integratsiyalash deganda nimani tushunasiz?
    
27. 
    Integratsiyaning ijobiy va salbiy omillariga nimalar kiradi?
    
28. 
    Tabiatshunoslik bо‘yicha bilimlar tashkil etishda integratsiyaning ahamiyati.
    
29. 
    “Integratsiya” fanining maqsad va vazifasi nimalardan iborat?
    
30. 
    Chegaradosh fanlar asosida tuzilgan kurslar nimaga xizmat qiladi?
    
31. 
    Integratsiyaning
    
32. 
    “Integratsiya” fanining maqsad va vazifasi nimalardan iborat?
    
33. 
    Chegaradosh fanlar asosida tuzilgan kurslar nimaga xizmat qiladi?
    
34. 
    Integratsiyaning
    
35. 
    Ishlab chiarilgan bilim monitoringi prinsplpri?
    
36. 
    Uzluksizlik prinsipi deganda nimani tushunasiz?
    
37. 
    Psixologik sifatlarga nimalar kiradi?
    
38. 
    Ishlab chiarilgan bilim monitoringi prinsplpri?
    
39. 
    Uzluksizlik prinsipi deganda nimani tushunasiz?
    
40. 
    Psixologik sifatlarga nimalar kiradi?
    
41. 
    Pedagogika”, “Psixologiya” sо‘zlariga ta’rif bering.
    
42. 
    Shaxs rivojlanishiga ta’sir yetuvchi omillarni sanang va izohlang.
    
43. 
    Shaxs rivojlanishiga ta’sir etuvchi omillar nima? Shu haqida tushuncha bering.
    
44. 
    Boshlang‘ich ta’limda qaysi fanlarni integratsiyalash mumkin?
    
45. 
    Integratsiyalashgan darslarni tо‘ldiring nimani tushunasiz?
    
46. 
    Integratsiyalashgan darslarga og‘zaki misol keltiring?
    
47. 
    Savod о‘rgatish darslari haqida gapiring.
    
48. 
    Ta’limni tabaqalashtirish tushunchasini yoriting.
    
49. 
    Integratsiyalashtirgan darslarning samaradorligini oshirishga oid dars ishlanma yozib bering?
    
50. 
    Integratsiya” sо‘zini mohiyatini ochib bering?
    
51. 
    Ta’limni tabaqalashtirish deganda nimani tushunasiz?
    
52. 
    Integratsiyalashgan darslar deganda nimani tushunasiz?
    
53. 
    Metodologik prinsplarga misol keltiring?
    
54. 
    Integratsiyalash metodlariga oid dars ishlanmasini yozib bering?
    
55. 
    Kollektivlashgan kо‘rinishlarini о‘rganish usullari deganda nimani tushunasiz?
    
56. 
    Metodologik prinsplarga misol keltiring?
    
57. 
    Integratsiyalash metodlariga oid dars ishlanmasini yozib bering?
    
58. 
    Kollektivlashgan kо‘rinishlarini о‘rganish usullari deganda nimani tushunasiz?
    
59. 
    Boshlang‘ich maktab ta’lim va tarbiyasini integratsiyalash deganda nimani tushunasiz?
    
60. 
    Integratsiyaning ijobiy va salbiy omillariga nimalar kiradi?
    
61. 
    Tabiatshunoslik bо‘yicha bilimlar tashkil etishda integratsiyaning ahamiyati.
    
62. 
    Metodologik prinsiplar haqida tushuncha bering.
    
63. 
    Bola shaxsining rivojlanishida ta’lim, tarbiya, kamolot ta’siri va ularning bog‘lanish ahamiyati nimalarda namoyon bо‘ladi?
    
64. 
    “Individ” va “shaxs” tushunchalari.
    
65. 
    Ijtimoiylik, ongga ega bо‘lish, faollik ehtiyojdir deganda nimani tushunasiz?
    
66. 
    Matematika darsida lug‘aviy sо‘zlarni tushuntirishda qanday metodlardan foydalanish mumkin?
    
67. 
    Integratsiya usulida о‘qish darsini tashkil etish yо‘llari.
    
68. 
    Integratsiyalashgan usulda ochiq darsni tashkil etishning maqsad va vazifalari nimalardan iborat?
    
69. 
    Boshlang‘ich ta’limda integratsiyalashgan usulda ochiq dars ishlanmasini tuzing.
    
70. 
    Integratsiyalashgan usulda ochiq darsni tashkil etishning maqsad va vazifalari nimalardan iborat?
    
71. 
    Boshlang‘ich ta’limda integratsiyalashgan usulda ochiq dars ishlanmasini tuzing.
    
72. 
    О‘quvchilarning borliqni yaxlit holda qabul qilishning shakllanishi haqida tushuncha bering.
    
73. 
    О‘quvchilarning butun olamni yaxlitligini va о‘zaro chambarchas bog‘liqligini idrok etishni shakllantirishning ahamiyati nimalardan iborat?
    
74. 
    О‘quvchining qiziqish va talabini о‘rganishda nimalarga e’tibor berish kerak?
    
75. 
    Rejalashtirishda hisobga olinadigan faktorlarni sanang
    
76. 
    Har bir fanning xususiy metodikasini pedagogika, psixologiya, ijtimoiy va korreksion pedagogika bilan bog‘lang.
    
77. 
    Klassifikatsiyalashda fanlarning uzviy bog’liqligini izohlang.?
    
78. 
    Uzoq va qisqa muddatli ta’lim jarayonini rejalashtirishni tushuntiring.
    
79. 
    Har bir о‘quvchining qiziqishi va ehtiyojiga qarab har haftalik rejalashtirish qanday olib boriladi?
    
80. 
    Bolalarning rivojlanish darajasi deganda nimani tushunasiz?
    
81. 
    Bolalarning rivojlanish darajasini aniqlashda nimalarga e’tibor berish kerak?
    
82. 
    О‘qitishning maqsad va vazifalari nimalardan iborat?
    
83. 
    О‘qitish metodlarining pedagogik strategiyasi deganda nimani tushunasiz?
    
84. 
    Boshlang‘ich sinfda integratsiyalashgan “ta’lim” deganda nimani tushnasiz?
    
85. 
    Boshlang‘ich sinfda integratsiyalashgan “malaka” tо‘g‘risida fikr bildiring.
    
86. 
    Boshlang‘ich sinfda integratsiyalashgan “ta’lim” deganda nimani tushnasiz?
    
87. 
    Boshlang‘ich sinfda integratsiyalashgan “malaka” tо‘g‘risida fikr bildiring.
    
88. 
    Boshlang‘ich ta’lim maktablarda integratsiyaning mavjudligini belgilovchi mezonlar.
    
89. 
    Boshlang‘ich ta’limga integratsiyani olib kirishning afzalliklari deganda nimani tushunasiz?
    
90. 
    Zamonaviy о‘qituvchi qanday xususiyatlarga ega bо‘lishi kerak?
    
91. 
    Ta’limni integratsiya qilish moxiyati nimadan iborat?
    
92. 
    “Integratsiya” tushunchasini izohlang.
    
93. 
    Integral yondoshuvchi amalga oshirishga yordam beruvchi usul va vositalarga nimalar kiradi?
    
94. 
    Integratsiyaning turli darajalari haqida ma’lumot bering.
    
95. 
    Modullashgan integratsiyaning maqsad va vazifalari.
    
96. 
    Integratsiyaning u yoki bu darajasini ta’lim jarayonida qо‘llashning ahamiyati
    
97. 
    Ta’lim jarayoni tuzilmasi va vazifalarining mohiyatini yoritib bering.
    
98. 
    O‘quvchilar tomonidan bilimlarning egallanishini ta’minlovchi jarayonining asosiy bosqichlari nimalardan iborat?
    
99. 
    Ta’lim tamoyili nimani anglatadi? Misollar keltiring.
    
100. 
     Sharq Uyg‘onish davri allomalari – Muhammad al-Xorazmiy, Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali Ibn Sino) ilgari surgan ta’limiy qoida va tamoyillarini ta’riflab bering ?
     
101. 
     Ta’lim mazmunining mohiyati nimadan iborat ?
     
102. 
     Umumiy o‘rta, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi mazmunini tanlab olish tamoyillarini ta’riflab bering.
     
103. 
     Hozirgi bosqichda ta’lim mazmunini belgilash asosiy g‘oyalarini (asoslarini) aytib bering.
     
104. 
     Mutaxassislik fani bo‘yicha umumiy o‘rta, o‘rta maxsus ta’limi davlat ta’lim standartini tahlil qilib bering.
     
105. 
     O‘quv rejalarining turlarini ayting, akademik litsey o‘quv rejasini ta’riflab bering.
     
106. 
     O‘quv dasturlarining qanday turlari mavjud?
     
107. 
     Ta’lim metodi nima?
     
108. 
     Ta’lim vositalariga nimalar kiradi?
     
109. 
     Ta’lim metodlarining tasnifi nima?
     
110. 
     Ta’lim jarayonida suhbat metodini qo‘llashda nimalarga e’tibor qaratish zarur?
     
111. 
     Og‘zaki bayon metodlarining afzalliklari nimalar ko‘rinadi?
     
112. 
     Ko‘rgazmali metodlar turkumini nimalar tashkil etadi?
     
113. 
     Amaliy metodlar mohiyati nimadan iborat?
     
114. 
     Didaktik o‘yinlar qanday maqsadda qo‘llaniladi?
     
115. 
     Zamonaviy ta’limning asosiy turlarini ta’riflab bering.
     
116. 
     “Ta’limning tashkiliy tizimi” tushunchasi mohiyatini tushuntirib bering.
     
117. 
     Ta’limning individual shakli afzalliklari nimadan iborat?
     
118. 
     Sinf-dars tizimining afzalliklari nimalardan iborat?
     
119. 
     Zamonaviy darsga qanday talablar qo‘yiladi?
     
120. 
     O‘quvchilar bilish faoliyatining individual, guruhli, frontal shakllaridan foydalanib mutaxassislik fani bo‘yicha dars rejasi va konspektini ishlab chiqing.
     
121. 
     Har bir darsda o‘quvchilar faoliyatini nazorat qilishni amalga oshirish va baholash kerakmi? Agarda zarur deb hisoblasangiz mumkin bo‘lgan metodik variantlarini ko‘rsatib bering.
     
122. 
     Ta’limni baholash yoki tekshirish va tashhis o‘rtasidagi farq nimalarda ko‘rinadi?
     
123. 
     Nazorat va tekshirish tushunchalarini izohlab bering.
     
124. 
     Tekshirish tizimi qanday bosqichlardan tashkil topadi?
     
125. 
     Nazorat (tekshirishdan tashqari) o‘z ichiga qanday tushunchalarni oladi? Ular haqida ma’lumot bering.
     
126. 
     O‘quvchilarning o‘zlashtirish natijalarini hisobga olishda nimalarga e’tibor berish lozim?
     
127. 
     Ta’lim jarayonini nazorat qilish va hisobga olishning vazifalari nimalardan iborat?
     
128. 
     Ta’lim natijalarini tekshirish va baholashga qo‘yiladigan pedagogik talablar nimalardan iborat?
     
129. 
     O‘quv faoliyati natijalarini hisobga olishning turlari va ularning vazifalarini ko‘rsatib bering.
     
130. 
     O‘quvchilar faoliyatini hisobga olishning qanday metodlarini bilasiz? Ularning har biri haqida ma’lumot bering.
     
131. 
     Reyting tizimi nima? U qanday afzalliklarga ega?
     
132. 
     Qaysi sabablarga ko‘ra besh balli baholash mezoni o‘zini oqlamadi?
     
133. 
     O‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va malakalarini baholash mezonlari qahida ma’lumot bering.
     
134. 
     Kreativ ta’lim. Uning maqsad va vazifalari haqida ma’lumot bering
     
135. 
     Tarbiya jarayonining mohiyatini qisqacha
     
136. 
     Tarbiya maqsadi nimadan iborat tavsiflang
     
137. 
     Tarbiya jarayonining o‘ziga xos xususiyatlari nimalardan iborat?
     
138. 
     Jamoa nima?
     
139. 
     O‘quvchilar jamoasining ishlab chiqarish jamoalaridan farqi nimada?
     
140. 
     Jamoaning o‘ziga xos xususiyatlarini tavsiflang.
     
141. 
     Jamoani shakllantirish bosqichlarini sanang va ularning o‘ziga xos xususiyatlariga batafsil to‘xtaling.
     
142. 
     Jamoani tashkil etish metodikasi mazmunini so‘zlang.
     
143. 
     Jamoa an’analari deganda nimani tushunasiz?
     
144. 
     Tarbiya metodlarining maqsadi va tamoyillarini tushuntirib bering.
     
145. 
     Tarbiya metodlaridan hikoya, suhbat, namuna hamda ma’ruza qanday hollarda qo‘llaniladi?
     
146. 
     Xalq pedagogikasi qanday tarbiya metodlariga ega?
     
147. 
     Rag‘batlantirish va jazolash metodlari haqida gapirib bering.
     
148. 
     Dunyoqarash nima?
     
149. 
     Ilmiy dunyoqarash tushunchasi qanday ma’noni anglatadi?
     
150. 
     Sharq mutafakkirlarining shaxs dunyoqarashini shakllantirish borasida qarashlardan namunalar keltiring.
     
151. 
     Aqliy tarbiya mohiyati nimalardan iborat?
     
152. 
     “Pedagogika tarixi” fanini predmeti, maqsadi va vazifasi nimalardan iborat.
     
153. 
     “Pedagogika tarixi” fani qanday fan? U qaysi fanlar bilan uzviy aloqador?
     
154. 
     “Pedagogika tarixi” fanini o‘rganish bo‘lajak o‘qituvchiga qanday imkoniyat yaratib beradi.
     
155. 
     btidoiy odamlar hayotida tarbiyaning o‘ziga xosligi nimalarda namoyon bo‘ladi?
     
156. 
     Qadimgi yozuvlar va ularning kelib chiqishi haqida nimalarni bilasiz?
     
157. 
     Halq o‘zaki ijodida insondagi qaysi xislatlar ulug‘langan?
     
158. 
     Mahmud Qosho‘ariyning “Devonu luo‘atit-turk” asaridagi o‘gitlardan misollar keltiring.
     
159. 
     “Avesto”dagi axloqiy uchlik jadvalini tuzing.
     
160. 
     Qadimgi turkiy bitiglarda uluo‘langan xislatlarni yozib chiqing va mazmunini izohlang.
     

9 Fan o‘yicha talabalar bilimini baholash va nazorat qilish mezonlari

Baholash usullari	Ekspress testlar, yozma ishlar, og‘zaki so‘rov, prezentatsiyalar
Baholash mezonlari	86-100 ball “a’lo” - fanga oid nazariy va uslubiy tushunchalarni to‘la o‘zlashtira olish; - fanga oid ko‘rsatkichlarni pedagogik jihatdan tahlil qilishda ijodiy fikrlay olish; -o‘rganilayotgan jarayonlar haqida mustaqil mushohada yuritish; -pedagogik faoliyatga oid tahlil natijalarini to‘g‘ri aks ettira olish; - o‘rganilayotgan jarayonga ta’sir etuvchi omillarni aniqlash va ularga to‘la baho berish; - tahlil natijalari asosida vaziyatga to‘g‘ri va xolisona baho berish; -o‘rganilayotgan pedagogik hodisa va jarayon to‘g‘risida tasavvurga ega bo‘lish; -o‘rganilayotgan jarayonlarni analitik jadvallar orqali tahlil etish va tegishli qaror qabul qilish. 71-85 ball “yaxshi” O‘rganilayotgan jarayonlar haqida mustaqil mushohada yuritish; tahlil natijalarini to‘g‘ri aks ettira olish; o‘rganilayotgan pedagogik jarayon to‘g‘risida tasavvurga ega bo‘lish; o‘rganilayotgan jarayonga ta’sir etuvchi omillarni aniqlash va ularga to‘la baho berish; o‘rganilayotgan jarayonlarni jadvallar orqali tahlil etish. 0-54 ball “qoniqarsiz” o‘tilgan fanni nazariy va uslubiy asoslarini bilmaslik; pedagogik hodisa va jarayonlarni tahlil etish bo‘yicha tasavvurga ega emaslik; o‘rganilayotgan jarayonlarga pedagogik uchullarni qo‘llay olmaslik.
Reyting baholash turlari		Maks.ball	O‘tkazish vaqti
Joriy nazorat		50	Semestr davomida
Ma’ruza mashg‘ulotlarda faolligi, muntazam ravishda konspekt yuritishi uchun		10
Mustaqil ta’lim topshiriqlarining o‘z va qtida va sifatli bajarilishi		10
Seminar mashg‘ulotlarda faolligi, savollarga to‘g‘ri javob berganligi, seminar topshiriqlarini bajarganligi		30
Oraliq nazorat Yozmaish		20	6-semestr 20- xafta
Yakuniy nazorat		30	6-semestr 22-23 -xafta
Yozma ish. Yakuniy nazorat shakli fakultet kengashi bilan kelishib, rektor buyrug‘i bilan tasdiqlanadi.
Jami:		100

8. Asosiy va qo‘shimcha o‘quv adabiyotlari hamda axborot manbaalari
Asosiy adabiyotlar
1. Pedagogy and Practice: Teaching and Learning in Secondary Schools.

2. Michael Uljens.School Didactics and Learning: A School Didactik Model Framing an Analysis of Pedagogical Implications of Learning Theory 2008-y.

3. John Dewey,How we think(1910).Martin,Jay.The Yeducation of John Dewey.(2003) Columbia University Press.Gutek Gerald L.(2009)New Perspectives on Philosophy and yeducation .Pearson Yeducation Inc.

4. R.A.Mavlonova, O.To‘rayeva, K.M.Xoliqberdiev.Pedagogika .Darslik. Toshkent O‘qituvchi 2008-yil.

5. .Mavlonova R.A. Vohidova N.H, Rahmonqulova N. H.Pedagogika nazariyasi va tarixi. Darslik.T:. Fan va texnologiyalar. 2010-yil

6.K.Hoshimov,S.Ochilov.O’zbek pedagogikasi antalogiyasi. O’quv qo’llanmaT.O’qituvchi.2010yil.

7. .Mavlonova R.A. Vohidova N. H.Ijtimoiy pedagogika.O’quv qo’llanma.T:. Noshir. 2009-yil
9. Qo‘shimcha adabiyotlar
8. Mirziyoyev.Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik-har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. Toshkent –O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016 yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga bag’ishlangan majlisdagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti nutqi. //Xalq so’zi gazetasi, 2017 .16 yanvar, № 11

9.Mirziyoyev.Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. “O‘zbekiston” 2017.

10. O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni. O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami, 2017-yil, 6-son, 70- modda.

11. Mirziyoyev.Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash-yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. Toshkent –“O‘zbekiston” -2017.

12. Mavlonova R., AbdurahimovaD. Pedagogik mahorat.T:. Fan va texnologiyalar. 2012-yil.

13. Mavlonova R., AbdurahimovaD. Pedagogik mahorat.T:. Fan va texnologiyalar. 2012-yil.

14. M. Ochilov. “Muallim qalb me’mori”. Toshkent,”O‘qituvchi”. 2004 yil

15.N. Egamberdiyeva. Ijtimoiy pedagogika. Darslik. Alisher Navoiy nomidagi O”zMKN.T.: 2009- yil.
Internet saytlari:
16. http:// Ziyonet.uz.

17. http:// edu. uz

18. www. nadlib.uz

19. http://teoriya.ru.


Kirish. Boshlang’ich ta’lim pedagogikasi fanining, predmeti, metadalogiyasi , ilmiy- tadqiqot obyekti, metodlari

O'zbekiston Respublikasining "Ta’lim to’grisidagi"gi Qonunida ta’lim davlatimiz ijtimoiy taraqqiyoti sohasida ustuvor deb e’lon qilinishi pedagogika fani zimmasiga juda katta mas’uliyatli ulug'vor vazifalarni yukladi. Juda boy ilmiy, ma’naviy, madaniy, diniy merosimiz qayta tiklana boshlandi. Har bir mustaqil fan o'zining predmeti va metodologik asoslariga egadir. Jumladan, pedagogika fan sifatida shakllanib, o'zining predmetiga ega. Boshqa fanlar kabi pedagogika ham fan sifatida paydo bo’lar ekan, u avvalo jamiyatning talab va ehtiyojlari asosida vujudga keldi. Shu sababli tarbiya jarayonini ijtimoiy hayotning ajralmas qismi deb qarash lozim. Chunki tarbiyaviy ishlami olib bormasdan turib, jamiyatni, uning rivojlanishini tasavvur qilish qiyin.Pedagogika atamasi qadimiy bo'lib, "bola yetaklovchi" degan ma’noni bildiruvchi grekcha "paydogogos" so'zidan kelib chiqqan. Tarixiy manbalarda ko'rstilishicha, qadimgi Yunonistonda o'z xo’jayinlarining bolalarini sayr qildirgan, ehtiyot qilgan tarbiyachini "pedagog" ("bola yetaklovchi") deb atashgan. Keyinchalik esa bu tushuncha keng ma’noda ishlatilib, maxsus bilimlarni egallagan mutaxassislarga nisbatan qo’llanila boshlandi. Shu bilan birga ta’lim-tarbiya ishlari bilan shug’ullanuvchilar kasb-hunar homiylari sifatida ajralib chiqa boshlaydilar. Ulaming ta’lim-tarbiya borasidagi faoliyatlari va to'plagan tajribalaridan o'rinli foydalanishlari PEDAGOGIKA fanini vujudga kelishiga olib keldi. Mustaqilligimizning dastlabki kunlaridanoq siyosiy, ijtimoiy, madaniy-ma’naviy va ilmiy hayotimizda ko'plab yangiliklar, umum­ bashariy jarayonlr bilan bog'liq ijobiy o'zgarishlar sodir bo'ldi. Pedagogika nafaqat o'zining o'iganuvchi predmeti, balki ta­ rixiy rivojlanishi bilan ham o'ziga xos fandir. «Avesto» ta’limoti, «Qur’oni Karim» sabog'i, Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy (810-970), Abu Iso Muhammad ibn Iso at-Termiziy (824-892) kabi xadis ilmining ulig'lari ta’lim- tarbiya jarayoniga ulkan xissa qo'shib, pedagogjkaning shakllani- shiga zamin yaratdilar. Ulaming pedagogik qarashlari tarixning zarhal sahifalaridan munosib o'rin egalladi. Ilk o‘rta asrlarda Abu Nasir Forobiy (789-950), Abu Ali ibn Sino (980-1037), Abu Rayhon Beruniy (937-1051), Kaykovus (XI asr), Ahmad Yugnakiy (XI asr), Mahmud Qoshg‘ariy (XI asr) kabi allomalar ta’lim - tarbiyaga oid dunyoviy fikrlari bilan shuxrat qo- zondilar. 0 ‘zbek badiiy tilining asoschisi, buyuk davlat arbobi Mir Ali­ sher Navoiy o'zining tarbiyaviy ahamiyatga molik boigan noyob asarlari, ilmiy tafakkur va falakiyot ilmi sohasida yetuk dunyo- qarash sohibi Mirzo Ulug'bek ma’rifiy qarashlari, Zahiriddin Mu­ hammad Bobur va boshqa adiblar o'zlarining oimas ijodiyoti bilan pedagogika taraqqiyotiga salmoqli hissa qo'shdilar. Ovro'pa faylasuflari Tertullian (160-222), Avgustin (354-430), Akvinat (1225-1274)laming pedagogik ta’limoti muvaffaqiyat qo- zongan boimasada, rotterdamlik Erazm (1466-1536), Italiyalik Vik- torino de Feltre (1378-1446), farangistonlik Fransua Rable (1494- 1553) va Mishel Monten (1533-1592)laming insonparvarlik g‘oya- lari, ta’lim-tarbiyaga oid qarashlari muhim ahamiyat kasb etdi. Didaktikaning asoschisi, chex olimi Yan Amos Komenskiy- ning taiim tamoyillari, shakllari va uslublari to’g’risidagi ilmiy qarashlari, ingliz faylasufi va pedagogi Jon Lokk (1632-1704)ning «jentelmen tarbiyasi» - tadbirkor va ma’rifatli, ishbilarmon va ziyoli, e’tiqodi kuchli shaxs tarbiyasiga oid taiimoti bugungi kunda ham o‘z dolzarbligini yo'qotganicha yo‘q. Fransuz ma’rifatparvar mutafakkirlari Deni Didro (1713-1784), K. Gelvetsiy (1715-1771), P. Golbax (1723-1789), Jan Jak Russo (1712-1778)laming demokratik va gumanistik qarashlari, shvey- tsariyalik olim Iogann Genrix Pestalotsi (1746-1827)ning o'quvchi- larning ma’naviy tarbiyasi va rivojlantiruvchi taiim nazariyasi pedagogika sohasini kengaytirdi. Amerikalik olimlar Iogann Fridrix Gerbart (1776-1841), Jon Dyui (1859-1952), Edvard Tomdayk (1874-1949)laming fanga «tarbiyaviy taiim», «dars modeli», «rivojlantiruvchi topshiriqlar ti­ zimi», «eksperimentel pedagogika», «test usuli» kabi tushuncha- larni kiritishlari, noan’anaviy pedagogik taiimotlari, nemis olimi Fridrix Adolf Disterverg (1790-1886)ning tamoyillari muammolariga qarashli nazariyasi insonlarni xanuzgacha originalligi bilan hayratga soladi. Rus milliy pedagogikasining asoschisi Konstantin Dmitriyevich Ushinskiy (1824-1870)ning o'qitishning xalqchilligi nazariyasi, ulug‘yozuvchi, olim, pedagog va tanqidchi Lev Nikolayevich Tolstoy (1828-1910)ning o‘qitish jarayonidagi hayotiylik tamoyili taiim-tarbiya jarayonida o'ziga xos o'rinni egalladi.

Jadidchilik harakatining yorqin namoyondalari: Munawarqori «Abdurashidxonov, Mahmudxo'ja Behbudiy, Saidahmad Siddiqiy, Abdulla Avloniy, Abdurauf Fitrat, Ishoqxon Ibrat, Muhammad- sharif So‘flzoda kabilar Turkiston maorifi va taiim-tarbiya tizimi rivojiga salmoqli hissa qo'shdilar. Ular o'zlarining sermazmun hayoti va faoliyatlari bilan hanuzgacha yosh avlodga ibrat namunasi bo'lib kelmoqda. Bugungi kunga qadar pedagogika sohasida yangi-yangi ta’li- motlar, g‘oyalar kashf qilindi, yuzlab risolalar, asarlar yaratildi, bu sihaga oid «Everest cho‘qqilari* zabt etildi, ammo tarbiya jara- yonidagi insonni chuqur o‘yga cho‘mdiradigan muammolar hanuz­ gacha o‘z yechimini to‘laqonli topganicha yo‘q. Pedagogikaning metodologik asosi yosh avlodni tarbiyalash an’analarini, jamiyatning taraqqiyot bosqichlaridagi o‘qitish va ka- mol toptirish tizimlarini, ulaming qonun-qoidalarini,qomusiy mu- tafakkirlar, ma’rifatparvar adiblar va pedagoglaming ta’lim-tarbiya, ma’rifatga doir g'oyalarini va ularning rivijlanishini mukammal o‘rganadigan fandir. Zamonaviy Pedagogika ijtimoiy hayot jabhalarida faoliyat ko‘r- satayotgan shxslami bozor iqtisodiyoti sharoitida raqobatga bardosh bera oladigan, yuksak ongli, mustaqil fikrlay oladigan, xulq-atvori bilan o'zgalarga ibrat bo‘ladigan bilimli, komil inson etib tarbiya- lashdek muhim masalalami hal qilishi lozim. Pedagogika insonshunoslik fani boiib, jamiyat va shaxs muno- sabatlarini tizimlashtiradigan tarbiya va taiim muammolarini o‘r- ganadi.Unda hozirgi zamon fani va metodologiyasining quyidagi umumiy masalalari yoritiladi: - fan tarixi va taraqqiygti; - fan haqidagi asosiy konsepsiyalar; - hozirgi zamon fanidagi asosiy dolzarb muammolar. Pedagogikaning rivojiga IX-XVI asrlar (Sharq uyg’onish dav- ri)da yashab ijod etgan Al-Buxoriy, At- Termiziy, Abu Nasir Forobiy, Abu Rayhon Beruniy.Abu Ali ibn Sino, Yusuf Xos Hojib, Mahmud Qoshg‘ariy, Ahmad Yassaviy, Bohouddin Naqshbandiy, Mirzo Ulug’bek, Mir-Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur kabi buyuk daholar, XIX asming oxiri XX asr boshlarida Turkistonda jadidchilik harakatining yirik namoyondalaridan Abdurauf Fitrat, Mahmudxo’ja Behbudiy, Munawarqori Abdura- shidxonov, Abdulla Avloniy, Saidahmad Siddiqiylar, Ovro p.i davlatlarining buyuk mutafakkir va pedagog olimlaridan Yan Amos Komenskiy, Jan Jak Russo, I.G. Pestolotsi, Adol’f Disterveg. К D Ushinskiy, A.S. Makarenko, J. Lokk, Jon Dyui, Edvard Torndayk, S.T. Shaskiy, B.Blumlar ulkan hissa*qo’shdilar. Pedagogika fan sifatida shakllanib, takomillashib borib, ta’lim- tarbiyaning maqsad va vazifalari, ulaming mazmuni, usullari ham­ da tashkil etish shakllari haqidagi fanga aylandi.



Pedagogika fanining asosiy kategoriyalari. Har bir fanning mazmun va mohiyatidan kelib chiqadigan, uning asosiy tomonlarini yoritishga xizmat qiladigan va eng ko‘p ishlatiladigan asosiy tushunchalari boiadi. Xuddi shuningdek, pedagogika fanining ham asosiy kategoriyalari mavjud. Kategoriya - (yunoncha: kategoriya - «ko‘rsatma», «dalil», «tushuncha») pedagogikada pedagogik jarayonlar xususiyatlarini, mohiyat-mazmunini, shaxs va jamiyat, shaxs va gurux, shxs va jamoa o‘rtasidagi, ta’lim va tarbiya, ma’naviy-ma’rifiy, axloqiy-estetik, iqtisodiy-ekologik va h.k., munosabatlarni aks ettiruvchi asosiy tushunchadir. Kategotiriya bilish jarayonlarining tarixiy rivojlanishi va jamiyat tajribasi asosida paydo bo ldi. Kategoriyalar orqali inson borliqni, tavarak-atrofni, ijtimoiy hayotda sodir boiayotgan voqea- hodisalami o‘rganadi. Shulardan biri va asosiysi sifatida «Pedagogika» atamasidir. («Pein» - bola va «agogein» - yetaklamoq degan ma’noni bildiruv- chi yunoncha «paydagogos» so'zlaridan paydo boigan). Buning izohi quyidagicha: Eramizdan oldingi III-I asrlarda qadimgi Yunonistonda quldorlaming bolasini ovqatlantiradigan, sayrga olib boradigan, tabiat qo‘ynida o'ynatuvchi tarbiyachi qullami «pedagok» dab atashgan. Bugungi kunga kelib «pedagok» so‘zi keng qamrovli, yangicha ma’no kasb etgan. Pedagogikaning yana bir muhim tushunchalaridan bin - «Didaktika» so'zidir. Qadimgi Yunonistonda quldorning bolasiga maktabda ta’lim beruvchi kishini «Didaskal» deb atashgan. «Didaktika» - yunoncha «didaktikos» so‘zidan olingan bo'lib, «o'qitish», «о‘гgatish», «bilim berish» ma’nolarini anglatadi. Qadimgi yunonlar o'qitish faoliyatiga nisbatan «didasko», o'qituvchi o'mida «didaskal», o'quvchiga nisbatan «didaskale» atamalarini ishlatishgan. Ammo «didaktika» termini o'zining dastlabki ma’nosidan ancha uzoqlashgan. Hozir bu tushunchalaming hajmi va mazmuni ancha boyigan va kengaygan boiib, u faqat o'qituvchining faoliyatini emas, shu bilan biiga o'quvchining faoliyatini ham o'z ichiga qamrab olgan Pedagogikaning asosiy kategoriyalariga taiim, tarbiya, ma’lu- mot, rivojlanish, pedagogik faoliyat, pedagogik jarayon, bilish, o'rgatish, taiim-tarbiya metodlari, prinsiplari va boshqalar kiradi. Biz ularni pedagogik tushunchalar ham deb ataymiz. Tarbiya - tarbiyachi o'zi xohlagan sifatlami tarbiyalanuvchilar ongiga singdirish uchun ulaming ruhiyatiga maium maqsadga ko'ra tizimli ta’sir ko'rsatishiga aytiladi. Jahon pedagogikasida «tarbiya» atamasi keng qamrovli tushuncha sifatida baholanganligi tufayli, uning mohiyati xususida turli nazariyalar mavjud. Tarbiyani kattalar (o'qituvchilar, murabbiylar va ota-onalar)ning bolalarga ta’sir ko'rsatish jarayoni sifatida tushunish eng ko’p tarqalgan tendensiyadir. Bu o'rinda kattalar to’g’ri deb hisoblaydigan, baholaydigan ideallar, maqsadlar, vazifalar, normalar va talablarga muvofiq tarzda ta’sir ko'rsatish ko'zda tutiladi, albatta. Tarbiyani bunday tushunish haqiqatga yaqinroq, biroq u bir tomonlama xususiyatga ega bo’ilib, mazkur jarayonning faqat muayyan qismini aks ettiradi, xolos. Tarbiyaga bunday ta’rif berishda bolaga kattalaming ta’siri yo’naltirilgan obyekt sifatidagina qaraladi. Pedagogika ham tashabbuskor va mustaqil shaxslami tarbiyalashni nazarda tutadigan boisa, u tarbiyalanuvchiga pedagogika jarayoni­ da faol harakat qiluvchi subyekt rolini beradi. Shaxsning o'zi, o'z xulq-atvori xususiyatlari, jamiyatdagi mavqeini tasavvur qilish orqali hosil boigan obraz - «Men»-obrazi deb atalib, uning qanchalik adekvatligi va reallikka yaqinligi insonning jamiyatdagi ijtimoiy mavqeini belgilaydi va barkamollik mezonlari boiib hisoblanadi. «Men»-obrazining ijtimoiy psixologik ahamiyati shundaki, u shaxs tarbiyasining va uning tarbiyalanganlik darajasi omillaridan biri hisoblanadi. Shu nuqtai nazardan olib qaralganda, «...tarbiyani shaxsning o‘zi va o‘z sifatlari to’g‘risidagi tasawurlarining shakl- lanishi jarayonidir, deb ta’rif berish mumkin». Demak, har bir inson o'zini, o‘zligini qanchalik aniq va to’g’ri anglasa, tasawur qilsa, unda jamiyatning axloq normalariga zid harakat qilish ehti- moli ham shunchalik kamayadi. Abdulla Avloniy o'zining «Turkiy guliston yoxud axloq» asa- rida inson kamolotida tarbiyaning o‘mini alohida ta’kidlab, «Ja- nobi haq insonlarning asl xilqatda iste’dod va qobiliyatli, yaxshi ila yomonni, foyda ila zararni, oq ila qorani ayiradigan qilib yaratgan. Lekin bu insondagi qobiliyatni kamolga etkazmoq tarbiya vositasida bo’ladir. Agar bola yaxshi tarbiya topib, buzuq xulqdan saqlanib, go‘zal xulqlaiga odatlanib katta bo’lsa, baxtiyor bir inson bo‘lib chiqadi. Agar tarbiyasiz, axloqi buzilib o’ssa, nasihatni qulog‘iga olmaydigan, har xil buzuq ishlarni qiladigan nodon, johil bir rasvoi odam bo'lib chiqadi»-deb ta’kidlaydi. Shunday ekan, bugungi kunda pedagogik nazariya va amaliyot muammolarini tadqiq qilish va echimini topishda pedagogik diagnostika hamda korreksiya muhim ahamiyat kasb etadi.