Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

22-mavzu: Xorazmshohlar davlati. (2 soat)
Reja:

1. 
   Xorazmshoxlar davlatining tashkil topishi.
   
2. 
   Boshqaruv tizimi
   
3. 
   Madaniy hayoti
   

Mavzu tarixshunosligi. O‘zbek davlatchilgi taraqqiyotida muxim o‘rin egallagan Xorazmshohlar davlati buyicha sharqshunoslik ilmida ko‘pgina tarixchi olimlar tomonidan tadkikot olib borilgan. Jumladan, Xorazmshohlarning yuksalishi va bu davlatning keyingi takdiri V.V.Bartoldnng «Turiston Mugul istilochilari davrida», S.P.Tolstovning «Kadigi Xorazm madaniyatini izlab» ilmiy tadkikotlarida, atokli adib V.Yanning «Chingizxon» tarixiy romanidan Xorazmshohlar davlatining takdiri haqida ko‘plab ma’lumotlar olish mumkindir. Bu mavzuga aloqador xorijiy mualliflarning tadkikotlaridan misol keltirsak, Ibroxim Kafas o‘g‘lining 1956 yilda Anqarada bosilgan «Xorazmshohlar davlati tarixi»da bu davlatning siyosiy va harbiy tarixi ancha muvassal yoritiladi. 1978 yilda Bog‘dod dorilfununi mudarrisi Nofi’a Tavfik al-Ubudning magistrlik-nomzodlik dissertasiyasida Xorazm davlati tarixi tadkik qilingan. Erdugon Merchilining asarida ham Xorazmshohlar sulolasi haqida bayon qilingan.

Yuqorida sanab utilgan barcha mualliflar o‘zlarining asarlarida kadimiy kulyozmalardan foydalanganlar. Xorazmshohlar tarixini yoritishda Ibn al-Asir, Juvayniy, Rashididdin, Ibn al-Fuvotiy, Ibn as-So’iy, Ibn ad-Dubaysiy, Al-Yazdiy, An-Nishopuriy, al-Xusayniy kabi tarixchilarning kulyozmalari va shuningdek o‘sha davr rasmiy hujjatlari asos bo‘lgan deyish mumkin.
Xorazmshohlar sulolasidan Alouddin Otsiz haqida Ismoil ibn Xasan «Kibob ul-agroz» asarini, Takash sharafiga «Jom’e ul-ulum» asarini, Alouddin Muhammadga atab Majididdin Nasaviy fors tilida «Shaxonshoxnoma» dostonini yaratganlar. Majididdin Nasaviy Sulton Jaloliddin devonida munshiylik vazifasida xizmat qilgan. Ba’zi vaqtlarda sulton Jaloliddin elchisi sifatida Boshqa mamlakatlarga davlat ishlarini hal etish uchun borgan. Sultoning podsholarga va maliklarga yuborilgan hujjatlarini tuzgan. U «Siyrati sulton Jalol ad-Din» asarini yozib koldirgan. Muhammad ibn Najib Bakron jugrofiy olim bo‘lib, sulton Alouddin Muhammadga jaxon xaritasini tuzgan va unga «Jaxonnoma» deb atalgan sharxlarni qayd qilgan. Yana bir qimmatli ma’lumotlar beruvchi Nasaviyning «Nafsatul masdur» asari bo‘lib, unda Jaloliddin Manguberdiining hayotini o‘rganishda ahamiyati kattadir. O‘rta asr manbalarining aksariyat qismida Xorazmshohlar davlati tarixining u yoki bu jihatlari haqida ma’lumotlar mavjud va bu ma’luomtlarni sinchiklab o‘rganilsa, bu davlat tarixini mukammal o‘rganishda kumak beradi.