Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti ‘‘tabiatshunoslik’’ fakulteti

3. Gossipolning turli xil “azo” xosilalarini sintez qilish:


Birinchi marta bunday birikma Markman va Zalesovlar tomonidan olingan[26]. Bunday reaksiyalar natijasida olingan maxsulotlar asosan analitik reaktsiyalar o’tkizishda xom ashyo xisoblanadi. Bunday maqsadda tarkibda diazo bog’ini tutgan turli xil tabiatli moddalarning gossipol bilan reaksiyaga kirishishi asos qilib olinadi. Bunda reaktsiyaga kirishayotgan moddalarning qanday nisbatda reaksiyaga olinganiga bog’liq ravishda mono yoki di hosilalarini olish mumkin. Nazarov va Markman tomonidan olingan maxsulotlar [26] adabiyotlarda asosan mono hosilalari bo’lsa, keyinchalik Glushenkova va Nazarovlar tomonidan
olingan maxsulotlar diazo hosilasi sifatida mavjud bo’lgan
(Reaksiya tenglamasi)


4.Gossipolning tuzlarini olinishi:
Avval aytib o’tilganidek gossipol molekulasida oltita gidroksil gruppasi bo’lib shulardan ikkitasi orto xolat deyiladi aldegid gruppaga nisbatan, kuchli kislota xossasini namoyon qilish xususiyatiga ega. Shu gidroksil gruppalari xisobiga ishqor eritmalari bilan ta’sirlashishi natijasida suvda eruvchan, lekin shu bilan bir qatorda yog’lar hamda organik erituvchilarda erimaydigan gossipolatlar deb ataluvchi tuzlar hosil bo’ladi.


(Reaksiya tenglamasi)


Bu reaktsiya ma’lum bir vaqtlarda yog’ tarkibda bo’ladigan gossipol moddasining miqdorini aniqlashda ham foydalanish mumkin. Gossipolning natriyli va kaliyli gossipolatlar deb ataluvchi tuzlari sariq; rangli xatto gossipolga nisbatan to’qroq ranga ega bo’lgan moddalar hisoblanadi. Bu moddalar juda ham beqaror bo’lib, xattoki juda ham kuchsiz kislota bo’lgan karbonat kislotasi ta’sirida, gossipolat tuzining gidrolizlanish natijasida qaytadan gossipol moddasining hosil bo’lishini kuzatish mumkin
(Reaksiya tenglamasi)

Bu reaktsiya kuchli kislotalar ta’sirida ham tezda borishi mumkin. Gossipolatlar deb ataluvchi tuzlar eritmalarining ortiqcha miqdordagi ishqor ta’sirida tezda oksidlanib reaksiyaning natijasida eritmaning avval qorayishi ma’lum vaqt o’tgandan keyin esa uning rangsizlanishi kuzatiladi. Rjexin va uning xodimlari tomonidan [28] gossipolat eritmalari xavoda turib qolganda hamda ular qizdirilganda gossipol tarkibdagi aldegid guruppasining yoqolishi uning natijasida esa gossipol molekulasi uchun xarakterli bo’lgan ultrabinafsha soxasida 360 nm da nur yutish intinsivligi yo’qolishi kuzatilgan. Mazkur avtorlar bunday xolatning kuzatilishi Kanitsarro-Tishshinka reaksiyasining borishi natijasida turli xil kompleks o’zgarishlar kuzatilishi gapirib o’tilgan, lekin bu xolat tasdiqlanmagan.