Oliy va oʻrta maxsus ta'lim vazirligi andijon davlat universiteti


 D.I.Mendeleyevning elementlar davriy sistemasi va tilshunoslik



Download 0,85 Mb.
Pdf ko'rish
bet22/78
Sana16.01.2022
Hajmi0,85 Mb.
#374177
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   78
Bog'liq
tilshunoslik va tabiiy fanlar

 

5. D.I.Mendeleyevning elementlar davriy sistemasi va tilshunoslik 

Kimyo fanidagi N. D. Mendeleyevning elementlar davriy sistemasining dunyo 

olimlari tomonidan keng e'tirof etilishi va elementlarni sistemaga solishda tutilgan 

tamoiilning  naqadar  to`g`riligi  boshqa  soha  olimlarining  ham  havasini  keltirdi. 

Butuni  bo`laklarga,  to`dani  turlarga  tasniflashda  D.I.Mendeleyevga  ergashgan 

holda, 


tasnif 

asosiga 


bir 

belgini 


olishga 

harakat 


qildilar. 

Avvalo, 


D.I.Mendeleyevning  muvafaqqiyati  nimada?  D.I.Mendeleyevgacha  bo`lgan 

olimlar  faqat  bir-biriga  o`xshash  bo`lgan  elementlarnigina  taqqosladimi? 

Noo`xshash  elementlar  ularning  nazaridan  chetda  qoldi.  D.I  Mendeleyev  ulardan 

farqli  ravishda  noo`xshash  elementlarni  o`zaro  taqqosladi.  Buning  natijasida 

elementlarning  atom  massalarining  qiymatlari  o`zgarishi  bi-lan  ularning  xossalari 

davriy  ravishda  o`zgarishini  aniqladi.  D.I.Mendeleyevgacha  elementlarning 

galogenlar  ishqoriy  metallar  va  ishqoriy  yer  metallar  kabi  guruhlari  ma'lum  edi. 

D.I.Mendeleyev  bu  elementlarni  taqqoslab,  ularning  atom  masalalarining 

qiymatlari ortib borishi tartibiga joylashtirdi. 

F=19      

CL=36,5       

Vg=80 


Na=23   

K=39  


 

Rb=85 


Mg=24  

Ca=40 


 

Sr=87 kabi.

35

 

Demak,  elementlarning  atom  massalarining  ortib  borishi  tartibida 



joylashtirilgan  uzluksiz  qatorida  ftordan  keyin  natriy  va  magniy,  xlordan  keyin 

kaliy, bromdan keyin - rubidiy va stronsiy turishi kerak. Agar bu elementlar atom 

ogirliklarining  ortib  borishi  tartibida  joylashtirilsa,  davriy  ravishda  takrorlanadi. 

qatorda  magniy  bilan  xlor,  kalsiy  bilan  brom,  stronsiy  bilan  yod  orasida  nechta 

element yo`qligidan qat`iy nazar elementlar xossalarining bunday davriy o`zgarishi 

ko`rinaveradi.  Bo`larning  hammasi  D.I.Mendeleyevga  o`zining  davriy  qonunini 

yaratishga asos bo`ldi. Uning elementlar davriy krnunining yaratishga elementlarni 

taqqoslashga  to`g`ri  tomonli  bilan  yondoshganligi  -  davriy  sistemani  tuzishda 

atomning  asosiy  D.I.Mendeleyevning  kimyo  fanida  erishgan  bu  yutuqini  boshqa 

fanlar kabi tilshunoslikka ham tatbiq etish mumkin. Birinchidan, lisoniy birliklarni 

tasniflashda  tasnif  tamoyili  sifatida    ularning    bitta  asosiy  belgisiga  tayanish  ham 

D.I.Mendeleyev tamoyilini qo`llashdir. Masalan so`z tasniflashda, gap bo`laklarini 

guruhlarga  ajratishda  va  boshq.  Ikkinchidan,  muayyan  leksik-semantiq  guruhga 

mansub  bo`lgan  leksemalarning  o`rnini  belgilash,  ma'lum  bir  tilda  fonemalarning 

fonologik  sistemada  to`tgan  o`rnini  belgilashda  ham  D.I.Mendelev  davriy 

sistemasi  ta'sirini  kuzatish  mumkin.  Shuningdek,  elementlar  davriy  sistemasi 

asosida ayrim leksemalarning leksik-semantiq guruhsagi o`rnini belgilash mumkin. 

Agar  biron  bir  tushuncha  o`z  ifodasini  topgan  bo`lsa  boshqalariga  qiyosan  uning 

o`rnini,  bo`sh  katagini  belgilash  ham  mumkin.  Masalan,  harindoshlik  bildiruvchi 

leksemalar.  Shu  keltirilgan  fikrlarning  o`ziyo?  D.I.Mendeleyev  elementlar  davriy 

sistemasining tilshunoslikka qanchalar ta'sir etganining yaqqol namunasidir. 

 

                                                                 



35

 

Рудзитис Г.Е., Фелдман Ф.Г. Кимё (органик кимё), 11-синф учун. T., 1980.



 

 




Download 0,85 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   78




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish