Oliy va o`rta maxsus ta‟lim

rasm. Firmaning xarajatlari va foyda o„rtasidagi nisbat.

Narxdarajasi R2ga teng bo‗lgan holda firmaning faqat minimal miqdor dagi o‗rta o‗zgaruvchan xarajatlari qoplanadi, doimiy xarajatla o‗rni esa to‗ldirilmaydi. Demak, firmaning faoliyatidan ko‗rgan zarari yopilis holatidagi zararga tengdir R2

– R4 oralig‗idagi narx darajasida firma zarar ko‗radi, ammo u ishlagani ma‘qul, chunki u holda o‗zgaruvchan xarajatlar hamda doimiy xarajatlarning bir qismi ham
qoplanadi. Bu holatda firma ko‗rgan zarari uning yopilish holatidag zarardan ko‗ra kamroqdir .R4 narxi minimal miqdordagi o‗rta umumiy xarajatlarn qoplaydi (ham o‗zgaruvchan, ham doimiy xarajatlarni), ya‘ni firma normal foyda oladi. Agar narx darajasi R4 dan yuqoriroq bo‗lsa, firma qisqa muddatli davrda iqtisodiy foyda ko‗radi. Agar ichki xarajatlar buxgalterlik foydasidan oshiq bo‗lsa, tadbirko ishlab chiqarishni to‗xtatib, o‗ziga tegishli resurslarni boshqa muqobil yo‗nalishda ishlatgani ma‘qul.

Foydani maksimallashtirish maqsadida firma o‗zsarf- xarajatlarini pasaytirishga harakat qiladi. Ishlab chiqarish xarajatlarin kamaytirishning bir qator yo‗llari bor: texnik – texnologik omillar – yangi texnikani yoki texnologiyani joriy qilish; ijtimoiy-iqtisodiy – mehnat sharoitlarini yaxshilash, ishchilarning malakasini oshirish, ma‘naviy va moddiy rag‗batlantirish tizimini joriy qilish, ish vaqtining yo‗qotishlarini qisqartirish; tashkiliy – ishlab chiqarish va mehnatni ilmiy tashkil qilish, mehnat intizomini mustahkamlash va boshqalar.

Foydaning absolyut vanisbiyko‗rsatkichlari mavjud. Foyda massasi absolyut ko‗rsatkich bo‗lib, yuqorida ko‗rsatilgandek, umumiy pul tushumidan xarajatlar ayirilishi orqali aniqlanadi. Foydaning nisbiy ko‗rsatkichlari – foyda normasi va rentabellik. Foyda massasining ishlab chiqarish xarajatlariga nisbati va uning foizda ifodalanishi foyda normasi deyiladi.

Amaliyotda foyda normasini hisoblashning ikki variant mavjud.Birinchi variantda foydaning korxona xarajatlariga nisbati olinadi: 1. π‘ = (π / TC) * 100%buyerda: π‘ – foyda normasi; π – foyda massasi; TC – ishlab chiqarish xarajatlari;

Ikkinchi variantda foydaning avanslangan mablag‗larga (asosiy va aylanma kapital) nisbat iolinadi:

2. π‘ = (π / K) * 100%

buyerda: π‘ – foyda normasi; π – foyda massasi; K — (asosiy kapital + aylanma kapital) – korxona avanslangan mablag‗lari yoki asosiy va aylanma kapitalning o‗rtacha yillik qiymati.

Foyda normasi korxona ish samaradorligining integral ko‗rsatkichi hisoblanadi.

Mahsulot rentabelliligi tannarxning necha foizi foyda massasini tashkil etishini ko‗rsatadi.