Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

8.
 
Blokcheynlar haqida asosiy tushunchalar
Endi blokcheynlarning mohiyati va amaliy-iqtisodiy ahamiyati haqida ham 
biroz to’xtalib o’tamiz. Ko’pincha “
Blokcheyn — ma’lumotlarni saqlash uchun 
taqsimlangan reyestr (ruyhat)
…” deb tushuntiriladi. Ushbu izohni bir necha marta 
eshitgan, biroq hech narsani tushunmagan bo‘lishingiz mumkin. Shuning uchun bu 
atamaning klassik ma’nosini keltirib o’tamiz:
Blokcheyn
— bu bir-biri bilan 
internet orqali bog‘langan ko‘plab kompyuterlarda bir vaqtning o‘zida saqlanuvchi 
taqsimlangan ma’lumotlar bazasidir. Uning nega kerakligini misol yordamida 
tushuntirish osonroq. AQSh dagi akangizga bank jo‘natmalari orqali 100 dollar 
yubordingiz deb tasavvur qiling. Jo‘natma shaklini to‘ldirganingizdan so‘ng, bank 
xodimi shahsiy hisobingizdan pulni yechib olib, uni halqaro o‘tkazmalar uchun 
bankning yagona hisobiga o‘tkazadi. Shundan so‘ng, boshqa xodim bu pullarni 
agent bankning hisobiga o‘tkazadi, u esa, o‘z navbatida, pullarni AQSh ga 
o‘tkazadi. U yerda o‘tkazmangiz aynan shu tahlit akangizning shaxsiy hisobiga 
tushadi. Jo‘natma davomida hech kim xatoga yo‘l qo‘ymagan bo‘lsa, uch kun o‘tib 
akangiz 97 dollarni oladi (
barcha banklarning komissionlari olinganidan so‘ng, 
albatta
). Biroq eng qo‘rqinchlisi, shu uch kun ichida na siz, va na sizning akangiz, 
qolaversa, bankirlardan hech biri ayni vaqtda pullaringiz qayerda ekanligini va 
ularning hisobini kim yuritayotganligini bilmaydi. Serverning kutilmaganda 
buzilib qolishi, bank xodimining insofsizligi yoki xakerlik hujumi uzoq 
surishtiruvlarning boshlanishiga sabab bo‘lishi mumkin. Ahir bu kabi hodisalar 
hisobingizdagi pullar bilan ham sodir bo‘lishi mumkin-ku. Demak, siz har kuni 
tizimga umid qilasiz va bankingizga ishonasiz, bu esa katta muammo. Hozirda 
blokcheynlar asosan kriptovalyuta jo‘natmalari uchun foydalanilmoqda. Biroq shu 
bilan bir vaqtda u turli tashkilotlarning turli-tuman maqsadlarini amalga oshirish 
uchun ham faol joriy etilmoqda. Blokcheynning afzalligi uning shaffof, tezkor, 

---

62 
soddaligi va qiymatida. Siz kriptovalyuta yoki biror-bir ma’lumotni blokcheyn 
orqali jo‘natgan bo‘lsangiz, bunday jo‘natma haqida ma’lumotni o‘zgartirish yoki 
qalbakilashtirishning umuman imkoni yo‘q. Chunki bu jarayon butun dunyo 
bo‘yicha yuz minglab kompyuterlar tomonidan tasdiqlanadi. Aynan ushbu 
kompyuterlarda ushbu ma’lumotning ko‘plab nusxalari saqlanadi — ular bilan 
istalgan foydalanuvchi istalgan vaqtda tanishishi mumkin. Jo‘natma jarayoni 
markazlashmagan holda bor-yo‘g‘i bir necha daqiqa vaqt oladi va bank 
jo‘natmasidan bir necha o‘n marta arzondir. Agar siz pullarni yoki qandaydir 
ma’lumotni blokcheynda saqlasangiz, ushbu qaydlar hech qachon yo‘qolib 
ketmaydi yoki soxtalashtirilmaydi. Bozorning istalgan ishtirokchisi istalgan 
daqiqada moliyaviy ahvolingizga ishonch hosil qilishi mumkin. Blokchenda hech 
qanday uchinchi tomon yoki vositachi ishtirokisiz, to‘liq shaffoflik va hisoblar 
aniqligining matematik kafolati ta’minlab beriladi. 
O’zbekiston Respublikasida blokcheyn bilan ishlashga Toshkent shahrida 
joylashgan «