Оliy vа o‘rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

Kurash turalarida raqibni muvozanatdan chiqarish va yiqitish usullariga 
oʻrgatish texnikasi, taktikasi va usuliyoti 
 
Xususiy  vazifa:  raqibini  muvozanatdan  chiqarish  usullarining  texnik-taktik 
ahamiyatini tushuntirish. 

---

319 
Sportchilar  gimnastika  skameykalarida  oʻtirib,  trenerning  tushuntirishlarni 
tinglaydilar hamda usul va harakatlarning koʻrsatilishini koʻzatadilar. 
Trenerning  tushuntirishlari:  Har  bir  sportchi  raqibini  uloqtirishga  oʻtishga 
qulay fursatga ega boʻlishi kerak. 
Kurashchining  mahorati  koʻp  jihatdan  oʻz  harakatlari  bilan  raqibini  bir  zum 
muvozanat  yoʻqotishga, bir oyoqlab  turib  qolishga, bir tomonga ogʻishga  majbur 
etish malakasiga bogʻliq. Shu vaqtda hujum qiluvchi butun kuchini raqibning qoʻl, 
gavda, oyoq harakatlarida muvozanat yoʻqotishga qaratishi va shu yoʻnalishda uni 
oʻzoqlashtirishi  kerak.  Bundan  tashqari,  raqibning  muvozanatni  tiklashga  oid 
harakatlaridan  ham  mohirona  foydalanib,  uni  qarshi  yoʻnalishda  uloqtirish 
mumkin. 
Shuni  esda  tutish  kerakki,  raqibni  muvozanatdan  chiqarish  va  oʻzining 
barqaror  holatini  saqlab  qolish  uchun  eng  qulay  turish  holati:  polvonning  yuqori, 
oʻng  yoki  chap  turish  holatidir.  Shuningdek,  bu  turish  holati  hiyla  ishlatish  va 
uloqtirish uchun dastlabki holat sifatida ham ancha qulay hisoblanadi. 
Har  bir  kurashchi-polvon  turish holatida bellashayotganda  raqibini  yaxshilab 
ola  bilishi,  uni  muvozanatdan  chiqarish  uchun  qulay  payt  tanlashi  va  uloqtirishi 
kerak. 
Raqibni muvozanatdan chiqarish va uloqtirish muvaffaqiyatli oʻtkazish uchun 
polvonlar bellashuvlarda ikkita asosiy harakat usulini qoʻlaydilar. 
1. Oʻz kuchlaridan va raqibining harakat kuchidan foydalanadilar. 
2.  Oʻz  kuchlarini  raqibning  harakat  kuchi  bilan  qoʻshib,  foydalanadilar, 
polvon oʻz kuch-gʻayratini harakat qilayotgan yoʻnalishga sarf etadi. 
Shunday  qilib,  raqibini  oʻziga  tortish,  siltash  yoki  ajratib  yuborish,  qadam 
tashlab  siljish,  gavdani  burish  yoki  engashtirish  bilan  muvozanatdan  chiqarish 
mumkin. 
Trener raqibini turgan joydan va harakatda oʻziga tortish, oʻzidan oʻngga va 
chapga  siljish,  oldinga  va  orqaga  siltab  koʻtarish,  qadam  tashlash,  oʻzi  atrofida 
burilish  va  gavdani  engashtirish  bilan  muvozanatdan  chiqarish  usullarini 
koʻrsatadi.  Trener  usullarni  qoʻrsatayotganda  oʻquvchi  yiqilayotgan  vaqtda  uni 
kiyimdan ushlab qolish, ehtiyotlash usulini koʻrsatadi. 
Xususiy  vazifa:  uloqtirishni  tayyorlash  uchun  raqibini  muvozanatdan 
chiqarish  usullariga  oʻrgatish.  Bu  usullarga  oʻrgatishdan  oldin  trener 
shugʻullanuvchilarni  oʻziga  qaratib,  keyin  esa  bir-biriga  yuzma-yuz  qaratib  ikki 
sherenkaga saflaydi. 
Oyogʻi hisobiga muvozanatdan chiqarish va kombinatsiyalashgan usullar turli 
usulda uloqtirish-larni oʻrganish bilan birga yoritiladi. 
1-topshiriq.  Juftliklar  bir-birlarini  ushlashib  olib  oldinga,  orqaga  va  yon 
tomonlarga siljitish hamda sherigini oʻziga tortish, turli tomonga siltash bilan qoʻl 
va  gavdani  harakatlantirish  hisobiga  muvozanatdan  chiqarishga  harakat  qilishadi. 
Sherigi  muvozanatni  yoʻqotganda  oʻrtogʻi  uning  kiyimidan  tutib  qoladi.  Trener 
takroriy  ravishda  ushlash  usullarini  koʻrsatadi.  Mashq  3  daqiqa  davomida 
bajariladi. 
Metodik koʻrsatmalar. 
Ushlash  usullarini  xima-xillashtirish  va  sherigini  muvozanatdan  chiqarish 

---

320 
uchun anchagina qulay boʻlgan usulni tanlash kerak.  
Shoshilmaslik, siljitayotib keyingi harakat uchun qulay paytni sezish zarur. 
2-topshiriq  juft-juft  boʻlib  siljitish  va  muvozanatdan  chiqarish  usullarini 
takomillashtirish. Mashq 3 daqiqa davomida bajariladi. 
Trener har bir juftlikka va yakka oʻquvchiga metodik koʻrsatmalar beradi va 
shunday  metodik  usul  bilan  sheriklari  3-5  marta  almashtiradi.  Ba’zan  u  kuchli 
oʻquvchini  kuchlisi  bilan,  ancha  boʻsh  va  yengil  oʻquvchini  oʻziga  oʻxshagan 
oʻquvchi bilan sherik qilib qoʻyadi. 
3-topshiriq.  Siljib  yurish  va  sherigini  muvozanatdan  chiqarishga  harakat 
qilish, lekin qoʻshimcha ravishda usullarni qadam tashlash, burilish yoki gavdani 
engashtirish bilan sinab qoʻrish. 
Trener  biror  oʻquvchi  bilan  usullarni  koʻrsatadi,  soʻngra  shugʻullanuvchilar 
ushlashni mustaqil ravishda 3 daqiqa davomida bajaradilar.  
Metodik koʻrsatmalar. 
Sherigini  oʻngga,  chapga,  oʻngga-  orqaga,  oldinga-  oʻngga  va  hokazo 
tomonlarga engashtirish. 
Chap  oyoq  bilan  oldinga  bir  qadam  tashlash,  oʻng  oyoqni  sherigining  chap 
oyogʻi yoniga keltirish va gavda ogʻirligini oʻngga oʻtkazish; gavdani engashtirish 
hisobiga sherigini bir tomonga ogʻdirish. 
Sherigi oyogʻi yoniga va undan oʻtkazib qadam tashlash. 
Mashqni  bajarish  davomida  sheriklar  almashti-riladi.  Yangi  sherik  bilan  3 
daqiqa mashq qilinadi. 
4-topshiriq.  Qoʻllarni  harakatlantirib  siljib  hiyla  ishlatish,  payt  poylab 
sherigini  ushlab  olish.  Turli  tomonga  va  aylana  boʻylab  siljib  yurish,  avval 
oʻrganilgan usul bilan sherigini muvozanatdan chiqarishga harakat qilish. Bunday 
urinishlarni 3-5 marta takrorlash. 
Sherigining  qarshilik  qoʻrsatishiga,  ushlashdan  qutilishga  va  oʻzi  ham  faol 
harakat qilishga ruxsat beriladi. 
Topshiriq  mustaqil  ravishda  3  daqiqa  bajariladi.  Har  bir  juftlikka  va  har  bir 
bolaga  alohida  metodik  koʻrsatmalar  beriladi  hamda  keyinchalik  trener  ularning 
harakatini baholaydi. 
Topshiriq  bajarish  davomida  sheriklar  almashi-nadi.  Oʻzaro  bogʻlangan 
tayyorlovchi  harakatlar,  turli  holatda  turib  siljish,  xilma-xil  ushlash  va  sherigini 
muvozanatdan chiqarish usullari ham shu yoʻnalishda oʻtkaziladi. 
Harakatlarni  sherigini  almashtirib  bajarishdan  iborat  metodik  usul  aslida 
trenirovkaning  aylanma  metodidir.  Milliy  kurashda  bu  metod  harakatlarni  3-5-10 
sherigini  almashtirib  takomillashtirishga  hamda  sportchilarga  gavda  toʻzilishi, 
psixik holati, temperamenti va hokazolari boʻyicha turli xil boʻlgan sheriklar bilan 
mashq qilib, texnik-taktik harakat-larini his qilishga imkon beradi.