Оliy vа o‘rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

2.5. Oliy ta’lim muassasalarida yengil atletika mashgʻulotlarini tashkil qilish 
 
Jismoniy  madaniyat  ta’lim  yoʻnalishi  boʻyicha  oliy  ta’lim  muassasalarida 
yengil atletika mashgʻulotlarini tashkil qilish va oʻtkazishda oliy va oʻrta maxsus, 
kasb-hunar  ta’limi  yoʻnalishlari  boʻyicha  oʻquv-uslubiy  birlashmalar  faoliyatini 
Muvofiqlashtiruvchi  Kengashning  2018  yil  18  avgustdagi  4-sonli  bayonnomasi 
bilan  ma’qullanib,  oliy  va  oʻrta  maxsus  ta’lim  vazirligining  25  avgustdagi  744-
sonli  buyrugʻi  bilan  tasdiqlangan  fan  dasturlari  asosida  oʻquv  rejalarga  muvofiq 
amalga oshirilmoqda. 
Oliy ta’lim muassasalaridagi jismoniy madaniyat ta’lim yoʻnalishida  yengil 
atletika  va  uni  oʻqitish  metodikasi  fani  umumkasbiy  fan  hisoblanadi.  Ushbu  fan 
oʻquv rejaga muvofiq 2-4 kurslarda ya’ni 4-7 semestrlarda oʻqitiladi.  
Yengil  atletika  va  uni  oʻqitish  metodikasi  fani  boʻyicha  jami  umumiy 

---

125 
yuklamaning hajmi 510 soatni tashkil etadi. Shundan ma’ruza mashgʻulotlariga 32 
soat,  amaliy  mashgʻulotlarga  200  soat,  seminar  mashgʻulotlarga  36  soat  va 
mustaqil ta’lim uchun 242 soat ajratilgan. 
 Yengil atletika va uni oʻqitish metodikasi fani boʻyicha tasdiqlangan oʻquv 
fan dasturida quyidagi mavzularni oʻqitish koʻzda tutilgan. 
Nazariy mashgʻulotlarga oid mavzular:  
1-mavzu. Yengil atletika va uning turlari rivojlanishining tarixiy tavsifi. 
2-  mavzu.  O‘zbekistonning  jismoniy  tarbiya  tizimida  yengil  atletikaning 
o‘rni.  
3-mavzu. Yengil atletika bo‘limlari va ularning turkumlanishi 
4-mavzu. Yengil atletika turlari texnikasini o‘rgatish 
5-mavzu.Yengil  atletika  bilan  shug‘ullantirishda  umumiy  rivojlantiruvchi 
hamda maxsus mashqlarini bajarishni o‘rgatish 
6-mavzu. Yengil atletika bilan shug‘ullantirish va uni o‘rgatish asoslari 
7-mavzu.Yengil  atletika  mashg‘ulotlarida  qo‘llaniladigan  metodlarni 
o‘rgatish.  
8-mavzu.  Ta`lim  muassasalarida  yengil  atletika  mashg‘ulotlarini  tashkil 
qilish va o‘tkazish. 
9-mavzu. Sportcha yurish texnikasini o‘rgatish metodikasi 
10-mavzu. Yugurish turlari texnikasini o‘rgatish metodikasi 
11-mavzu. Sakrash turlari texnikasini o‘rgatish metodikasi 
12-mavzu. Uloqtirish turlari texnikasini o‘rgatish metodikasi. 
13-mavzu. Ko‘p kurash turlari texnikasini o‘rgatish metodikasi. 
14-mavzu.  Yengil  atletika  bo‘yicha  o‘quv  ishlarini  tashkil  qilish, 
rejalashtirish va hisobini yuritish. 
15-mavzu.  Yengil  atletika  bo‘yicha  sport  inshootlari,  jihozlari  va  ularni 
ishlatish 
16-mavzu.  Yengil  atletika  bo‘yicha  musobaqalarni  tashkil  qilish  va 
o‘tkazish, musobaqalardagi hujjatlar va hakamlik ishi. 
Amaliy mashgʻulotlarga oid mavzular:  
1. Yengil atletika turlari texnikasini o‘rgatish 
2.  Yengil  atletika  bilan  shug‘ullantirishda  umumiy  rivojlantiruvchi  hamda 
maxsus mashqlarini bajarishni o‘rgatish 
3. Yengil atletika bilan shug‘ullantirish va uni o‘rgatish asoslari 
4.  Yengil  atletika  bilan  shug‘ullantirishda  umumiy  rivojlantiruvchi  hamda 
maxsus mashqlarini bajarishni o‘rgatish 
5. Yengil atletika bilan shug‘ullantirish va uni o‘rgatish asoslari 
6. Sportcha yurish texnikasini o‘rgatish metodikasi 
7. Yugurish turlari texnikasini o‘rgatish metodikasi 
8. Sakrash turlari texnikasini o‘rgatish metodikasi 
9. Uloqtirish turlari texnikasini o‘rgatish metodikasi.  
10. Ko‘p kurash turlari texnikasini o‘rgatish metodikasi. 
11.  Yengil  atletika  bo‘yicha  o‘quv  ishlarini  tashkil  qilish,  rejalashtirish  va 
hisobini yuritish. 
12. Yengil atletika bo‘yicha sport ingshootlari, jihozlari va ularni ishlatish 

---

126 
13.  Yengil  atletika  bo‘yicha  musobaqalarni  tashkil  qilish  va  o‘tkazish, 
musobaqalardagi hujjatlar va hakamlik ishi. 
Yengil atletika sport turining oʻziga xos umumiy va maxsus oʻquv-metodik 
xususiyatlarini  oʻrganish  hamda  ularni  talabalarga  oʻrgatish  jarayonida  quyidagi 
masalalarni ham atroflicha oʻrganish maqsadga muvofiq boʻladi. 
Yengil  atletika  -  sportning  eng  ommaviy  turlaridan  biri.  Turli  masofalarga 
yugurish, sportcha yurish, sakrash (balandlikka, uzunlikka, uch hatlab, langarchoʻp 
bilan), uloqtirish (nayza, lappak, bosqon),  yadro irgʻitish, koʻpkurash (oʻnkurash, 
yettikurash)  mashqlarini  oʻz  ichiga  oladi.  Yengil  atletikada  50  dan  ziyod  mashq 
bor,  ulardan  49  tasi  Olimpiada  oʻyinlari  dasturiga  kiritilgan  (2000  yilgi  Sidney 
olimpiadasida 
erkaklar 
Yengil 
atletikaning 
22, 
ayollar 
20 
turida 
musobaqalashishdi).  Bundan  tashqari,  Yengil  atletika  zamonaviy  beshkurash  va 
triatlon  sport  turlarining  bir  mashqini  tashkil  etadi,  barcha  sport  turlarining 
mashgulot,  ta’lim  muassasalarining  oʻquv,  harbiy-tayyorgarlik,  salomatlik 
mashqlari,  oʻquvchi-yoshlarning  «Alpomish»  va  «Barchinoy»  sport  sinovlari 
dasturidan  joy  olgan.  Gomerning  «Iliada»,  Ibn  Sinoning  «Tib  qonunlari»  va 
boshqa kitoblarda Yengil atletika mashqlariga oid ma’lumotlar uchraydi. 
 
 
 
Qadimgi  Olimpiada  oʻyinlarida  (miloddan  avvalgi  776  yildan  milodiy  394 
yilgacha)  asosan  Yengil  atletika  boʻyicha  musobaqalar  uyushtirilgan.  Zamonaviy 
Yengil 
atletikaning 
rivojlanishida 
19-asrda 
Angliyada 
(1837 
yildan) 
musobaqalar, Afinada (1859 yildan) umumgrek oʻyinlari oʻtkazilishi va olimpiada 
tiklanishi  (1896  yildan)ning  ahamiyati  katta  boʻldi.  1912  yilda  Xalqaro  havaskor 
Yengil atletikachilar federatsiyasi (IAAF) tuzilgan, unga 200 mamlakat a’zo (2001 
yil; Oʻzbekiston Yengil atletika federatsiyasi 1993 yildan a’zo). IAAF 1977 yildan 

---

127 
jahon  kubogi  (hozirgi  kunda  Gran-pri  musobaqalari),  1983  yildan  jahon 
birinchiligi musobaqalarini oʻtkazib keladi. 
 
 
Oʻzbekistonda Yengil atletikaga qiziqish 1885 yilda Margʻilonda shu turga 
moslashtirilgan  oʻyingoh  barpo  etilgandan  keyin  kuchaydi.  Toshkentda  1902 
yildan  Yengil  atletika  musobaqalari,  1919  yildan  mamlakat  birinchiliklari,  1927 
yildan  spartakiada  oʻtkazila  boshlagan.  Oʻzbekistonda  135  mingdan  ziyod  kishi 
140  dan  ortiq  murabbiy  qoʻl  ostida  Yengil  atletika  bilan  shugʻullanadi, 
murabbiylardan  3  nafari  Oʻzbekistonda  xizmat  koʻrsatgan  sportchi,  10  nafari 
Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan sport ustozi unvoniga ega (2001). Oʻzbekistonlik 
Yengil atletikachilar 1952 yildan Olimpiada oʻyinlarida qatnashadi. 
 
 
Olimpiadalarda  Marina  SHmonina  (4x100  m  ga  estafetali  yugurish,  1992) 

---

128 
oltin,  Rodion  Gataulin  (langarchoʻp bilan sakrash, 1988) kumush  medalni  qoʻlga 
kiritgan, Ramilь Gʻaniev (oʻnkurash, 1996) 8-oʻrinni egallagan. Oleg Ryaxovskiy 
(uch xatlab sakrash), Roza Babich (200 m ga toʻsiqlar osha yugurish) va Tatьyana 
Biryulina (nayza uloqtirish) jahon rekordini yangilagan. Ashur Normurodov (uzok, 
masofaga yugurish) uch marta sobiq Ittifoq chempioni boʻlgan (1967— 69). Osiyo 
oʻyinlarida 1994 yilda Svetlana Munьkova (balandlikka sakrash), Ramilь Gʻaniev 
(oʻnkurash),  Oksana  Yarigina  (nayza  uloqtirish),  1998  yilda  Oleg  Veretelьnikov 
(oʻnkurash),  Sergey  Voynov  (nayza  uloqtirish)  oltin  medalь  bilan  taqdirlangan 
Yengil  atletika  AQSH,  Buyuk  Britaniya,  Germaniya,  Kuba,  Xitoy  kabi 
mamlakatlarda yaxshi rivojlangan. 
 
 
Oʻzbekiston yengil 
atletika federatsiyasi 
 
 
Rais: Ibragimov Gʻulomjon Inomovich 
Birinchi rais oʻrinbosari: Rustamov Olimxon Bakievich 
Rais oʻrinbosari: Ikramjanov Baxtiyor Ikramdjanovich 
Bosh kotib: Ruzimuxamedov Kamoliddin Faxriddinovich 
Tashkil topgan yili: 1992 yil