Оliy vа o‘rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

To‘pga burama holatda zarba berish 
To‘pga burama holatda zarba berishni bajarishdan avval oyoq kafti to‘pning 
markazidan tashqi qismiga zarba berishi orqali xosil bo‘ladi. Bu holatni oyoqning 
ichki va tashqi kaft qismi bilan zarba berish ko‘rinishidagi usuli bilan amalga 
oshirish mumkin, (-rasm) bunda ikkala holatda ham to‘pni ko‘tarish harakati 
osonlik bilan kechadi. O‘ziga xos tarzda qabul qilingan to‘p qaysiki to‘p burama 
holatni xosil qiladi va havodagi uchish traektoriyasi yoysimon shaklga aylanadi. 
To‘pga burama holatda zarba berish darvozaga zarba berish usulini qo‘llash kabi 
ko‘plab turli xil usullar orqali amalga oshiriladi, ya’ni qanotdan uzatib berilgan 
to‘p, u erkin (jarima) to‘pini to‘g‘ri amalga oshirish usuli orqali, raqib jamoa 
darvozasiga yoki darvoza yoniga zarba berish orqali to‘pga zarba berish, bundan 
tashqari, raqibdan holi kombinatsiya uyushtirish uchun, burchak to‘pini o‘yinga 
kirgazish yoki qanotdan himoyachi orqasi bo‘ylab to‘pni uzatishda yoki 
himoyachidan teskari qarab qochib ketishda amalga oshiriladi.
-rasm 
Ayniqsa, kutilmagan paytdagi to‘pga burama holatda zarba berish harakati 
oyoq kaftining tashqi qismi bilan “yashirin to‘p uzatish” usuli orqali amalga 
oshiriladi. Bu usulni kurashlarsiz ham amalga oshirish ham mumkin, shuning 
uchun raqib bilan kurash vaziyatida bu holat arang namoyon bo‘ladi. Bundan 
tashqari, yugurish harakatidan holi bo‘lgan vaziyatlarda ham bunday to‘pga 
burama holatda zarba berish usuli qo‘llanilishi mumkin. YAkunlovchi harakatga 
keladigan bo‘lsak, oyoq kaftini faqatgina ichkariga qaratish bilan bir qatorda oyoq 
kaftining ichki qismi bilan zarba berish ustunligi orqali uzoq masofaga to‘p 
uzatishlarni amalga oshirish mumkin. Shuning uchun o‘quv-mashg‘ulotlarda oyoq 
kaftining ichki qismida zarba berish harakatini tez-tez takrorlab turish darkor. 
Sonni burib zarba berish 
 
Sonni burib zarba berishning asosiy alomatlaridan biri shuki, havoda zarba 
berishda tizza balandligi bo‘yicha oyoq kafti bilan to‘pga zarba beriladi. Oyoqning 
joylashishi kaftning joylashishiga mos tarzda bo‘ladi (-rasm). Tananing yuqori 
qismini ortga olib qochib, to‘pga o‘ynovchi oyoqni keng o‘qtalish (zamax) bilan 
birgalikda hamda tayanch oyoqni bir oz bukib yon tomonga egiladi. Shuning bilan 

---

246 
birga sonni burish harakati oyoq uchida amalga oshiriladi. To‘pga o‘ynovchi 
oyoqning butun kafti to‘p markaziga qattiq teginishi uchun maydonga parallel 
holatda yoki pastdan diagonal holatda tashlanadi. Sonni burib zarba berish usulini 
sakrash orqali ham amalga oshirilishi mumkin.
-rasm. 
Sonni burib zarba berish usuli qanotdan to‘pni uzatishdan so‘ng darvozaga 
zarba berish vaziyatida, erkin (jarima) zarba yoki burchak to‘pini o‘yinga 
kiritishda, agar to‘p erdan yuoriga sakrab kelayotgan vaziyatlarda qo‘llaniladi. Bir 
vaqtning o‘zida ushbu usulni qo‘llash darvozaga zarba berishda hamda himoyachi 
ustidan olib o‘tish bilan birga foydalaniladi. Ko‘pincha ba’zi vaziyatlarda havoda 
kelayotgan to‘pga zarba beriladi. Lekin ayrim hollar vujudga kelishi mumkinki, 
to‘pni ko‘krak bilan to‘xtatib, keyin esa darvozaga zarba berish ko‘rinishi kabi 
sonni burib zarba berish usuli amalga oshiriladi.