Оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi “mirzo ulug’bek” nomidagi o’zbekiston milliy univеrsitеti "iqtisodiyot" fakulteti iqtisodiyot nazariyasi

1. Bozor iqtisodiyotiga o’tishning “O’zbek Modeli” ni kelib chiqishi

Tarixdan ma’lumki, oʻz mamlakati milliy manfaatlarini hisobga olmay, Vatan taraqqiyoti va xalq farovonligini ta’minlash mumkin emas. Turli xorijiy mamlakatlar taraqqiyot modeliga koʻr-koʻrona tayanib, ish tutgan MDH doirasidagi ayrim mamlakatlarda islohotlarda depsinish hollari, tashqi qarzga botish, jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida ochilib, oʻzining zaif tomonlarini koʻrsatdi. Dunyoda XX asrning boshlarida mamlakatlar iqtisodiy rivojlanishining Amerika va Yevropa modellari, Ikkinchi jahon urushidan keyin esa oʻziga xos Germaniya va Yaponiya modellari shakllandi. Keyinchalik oʻzini toʻliq oqlagan Janubiy Koreya, Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida taraqqiyot modellari yuzaga keldi. Shuningdek, mustaqillikka erishgan Osiyo va Afrika mamlakatlarida koʻproq boshqa modellardan andoza olingan yoʻllar tanlandi. Lekin ushbu davlatlar tajribasi biron bir davlatning rivojlanish yoʻlini toʻgʻridan-toʻgʻri qabul qilib boʻlmasligini amalda isbotladi. “Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 6, noyabr-dekabr, 2016-yil 2 www.иқтисодиёт.уз Yuqorida koʻrib chiqilgan bozor iqtisodiyotiga oʻtishning turli modellari barcha mamlakatlarni bitta manzilga – erkin bozor iqtisodiyoti tizimiga olib keladi. Ammo, bozor munosabatlari shakllanishining ijtimoiy-iqtisodiy, tarixiy, milliy va xalqaro sharoiti har xil boʻlganligi tufayli, unga oʻtishning milliy xususiyatlari ham mavjud boʻladi. Shu nuqtai nazardan biror mamlakatning taraqqiyot yoʻlini yoki taraqqiyot modelini borligicha qabul qilib boʻlmaydi. Fransiyada chop etiladigan «Liberason» gazetasi muxbirining «Turkiya modeli» xususida bergan savoliga Oʻzbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimov quyidagicha javob bergan edi: «Turkiya bozor munosabatlari yoʻliga oʻtib erishgan tub oʻzgarishlari bilan ham hurmatga loyiqdir. Biroq, mustaqil Oʻzbekiston Turkiya yoʻlidan koʻr-koʻrona nusxa koʻchirmoqchi emas. Odamzod birovning boʻyiga qarab oʻziga toʻn bichmaydi» . Chorak asr mobaynida umrboqiy modelga aylanib ulgurgan, jamiyatimizni isloh etish, demokratlashtirish va liberallashtirish, mamlakatimizni modernizatsiya qilish hamda tub tarkibiy oʻzgarishlarni amalga oshirish boʻyicha puxta oʻylangan, dunyoda «oʻzbek modeli» nomi bilan tan olingan taraqqiyot strategiyasini amalga oshirish orqali Oʻzbekiston zamonaviy jadal va barqaror rivojlanib borayotgan davlatga aylandi. Nima uchun degan savol tugʻiladi? Chunki, taraqqiyotning «Oʻzbek modeli» ma’naviy mezonlarga asoslangan. Mustaqillikning oʻtgan 25-yili mamlakatimiz hayotining barcha sohalarini isloh qilish bilan xalqning ma’naviyati va ruhiyatini yangilashning birligi qoidasiga amal qilinganini koʻrsatadi. Bu qoida oʻzining hayotiyligini toʻlatoʻkis isbotladi. Ўзбекистон Республикасининг Биринчи Президенти Ислом Каримов раҳнамолигида ишлаб чиқилган тараққиётнинг «ўзбек модели» да аввало, «мамлакатни иқтисодий танглик, чуқур инқироздан чиқиш йўли, фақат ривожланиш йўлида илгарилама ҳаракат» мужассам. Маънавий мезонларга асосланган тараққиётнинг «ўзбек модели» «мамлакат ҳаётида рўй бераётган барча ижобий силжишлар моҳиятан маданият, замин, оила ва жамоага таяниши керак» деган мақсад, муддаога элтувчи хосиятли ғояга асосланилди. Мустақилликнинг илк йиллариданоқ  янги Ўзбекистондаги сиёсий ва иқтисодий ўнгланиш ва ривожланишга интилишларни ҳаракатлантирувчи кучи ҳам аслида шу бўлди.

2.