Oliy va o‘rta махsus та’lim vazirligi huzuridagi "MA’naviyat va ma’rifat" markazi

Яқин тарих
Наврўз Совет даврида Ўзбекистон ва Марказий Осиёнинг бошқа қисмларида очиқ нишонланмаган. Бир неча минг йиллик тарихга эга бу байрам Ўзбекистонда, айниқса 1980-йилларга келиб расман тақиқлангани ҳақида маълумотлар бор. Бу даврга келиб, дейди яқин тарихни шарҳлаётган айрим мутахассислар, Ўзбекистонда миллийлик туйғуси кучая бошлаган. Мустақилликдан кейин еса Наврўз давлат миқёсида кенг нишонланадиган байрамга айланди. Дастлаб маданий айём сифатида кўрилиб, халқ сайли сифатида тантана қилинган Назрўз бугунга келиб анча сиёсий-расмий тус олган. Совет даврида Наврўзнинг тақиқланиши икки босқичда кузатилган. "Aввал 1920-йилларда “худосизлар жамияти“ни тузиш даврида, одамларни диндан воз кечасан, деб мажбурлаш пайтида, Наврўз ҳам тақиқланган байрамлар қаторига кирган", — дейди тарихчи олим Файзулла Исъҳоқов. 1985-86 йилларда эса Наврўз асосан Ўзбекистонда “хавфли анъана“ сифатида кўрилган. Қайта қуриш даврида кечган бу таъқиблар миллий уйғониш даврини бошдан кечираётган ўзбек зиёлилари ўртасида кенг муҳокама қилинган. Халқ ҳофизи Дадахон Ҳасаннинг эслашича, шу йилларда Ўзбекистон халқ шоири Aбдулла Орипов Наврўзни “Бахт ва Баҳор“ байрами деб ўзгартириш ташаббуси билан чиққан. "Ўзбекистон Марказий қўмитасининг идеология бўйича котибаси Раъно Aбдуллаева эди. У қўмита пленумида Наврўзни диний байрам деб танқид қилган. Aбдулла Орипов эса бу бахт ва баҳор байрами деган. Кейин мен “Марҳабо Наврўзи олам“ деган қўшиғимни айтиб чиққан эдим", — дейди Дадахон Ҳасан. 1980-90 йиллардаги ижтимоий-сиёсий жараёнлар иштирокчиси бўлган ўзбек зиёлиларидан бири Ҳайитбой Aбдуллаев фикрича, Наврўзни тақиқлаш ўзбек коммунистлари ташаббуси эди. “Бу фақат Ўзбекистон компартиясининг қарори билан тақиқланган. Чунки қўшни Тожикистон ва Қозоғистонда Наврўз байрам қилинаётган эди“, — дейди у. Файзулла Исъҳоқов фикрича Наврўзни чеклаш асосан Москва буйруғи билан амалга оширилган. “1986-йили шундай қарор қабул қилинган. Ҳозир кўплар бунинг учун Раъно Aбдуллаевани айблашади. Лекин аслида бу Москва томонидан бошқарилган. Бу аёлнинг айби шуки, у бу тазйиқларга қаршилик қила олмаган“, — дейди тарихчи олим.
"Иккинчи Жаҳон Урушидан кейинги йилларда Наврўзни „Қозон тўлди“ деб ҳам аташган. Ўтроқ туркийлар бу байрамда етти хил овқат қилишган. Уни янги йил сифатида кутишган. Кейинги йилгача қозонимиз тўлиб турсин деган маънода. Aйрим жойларда лола байрами сифатида нишонланган", — дейди Ҳайитбой Aбдуллаев.