Abdullo Avloniy shunday degan: Sabr shunday bir kuchli narsadirki,
g ‘azabni shijoatga, kattalikni tavoze (kam tarlik)ka, yomonlikni
yaxshilikka aylantirm akka quvvati yetar.
Yaxshi niyatlik — bunday rahbar xayrixoh va iltifotli
boMadi, kishilarga nisbatan doimo yaxshi niyatda boMadi. 0 ‘zidagi
qanoatsizlikni gMrrom raqobatchilik yoMi bilan emas, balki
xayrixohlik yoMi bilan bartaraf qilishga harakat qiladi. Uning
hayotidagi shiori h asad em as, balki: «Birni k o ‘rib shukur qil, birni
k o ‘rib fikr qil» degan shiordir.
Shu o ‘rinda quyidagi hikmatli so‘zlam i ta'kidlash o ‘rinlidir.
Uch dardga davo y o ‘qdir: dangasalikdan kelgan kam bag‘allikka;
hasaddan tugMlgan dushm anlikka; x o ‘jayinlikdan kelib chiqqan
kasallikka.
SogMom shubhalilik — bunday rahbar k o ‘pincha «har narsada
shubhada boM» degan shiorga amal qilsa-da, biroq nosog‘ lom shubha
— bu xoin, u kishilarni urinib ko'rishdan q o ‘rqitib, erishishlari
80
m um kin boMgan yaxshi narsalardan mahrum etilishini yaxshi biladi.
Shu bilan bir qatorda, ular o ‘z kuchiga ishonish, un g a sogMom
shubha bilan qarash ishchan m as’uliyatli qarorlam i qabul qilishga
chorlashini, ulam i bajarish yoMida kishi kuchiga kuch q o ‘shishni
yaxshi tushunishadi.
K am tarinlik — bunday rahbar kam tarlikning deyarli har doim
iste’dodga to ‘g ‘ri m utanosib ekanligini, kamtarlikni yetishm asligi
esa nodonlikning darakchisi ekanligini yaxshi tushunadi.
Sam im iy xushm uom alalik — bunday rahbar sofdil, ochiq
k o ‘ngil boMadi, chin yurakdan gapiradi. QoM ostidagilarga sadoqat
bilan ixlos qo‘yib xizm at qiladi. U lar sam im iylikning ogMr va
ju da nozik masala, u aql va chuqur m a’naviy odobni talab etishini,
shuningdek, kimki o ‘zgalar bilan nosam im iy m unosabatda boMishga
odatlangan ekan, u pirovard natijada o ‘z-o ‘ziga ham sam im iy
boMolmay qolishini yaxshi tushunishadi.
D onolarning aytishlaricha, xushm uom alalikning o ‘nta belgisi
bor. U lar quyidagilar: insof, aql, ilm, olijanoblik, k o ‘rkam feM,
yaxshilik, sabr va muloyimlik.
Rahmdi Uik — bunday rahbar barchaga rahm -shafqatli b o ‘ ladi.
Ular boshqalam i ko ‘p narsad^ l echirishadi, am m o o ‘zlarini hech
narsada kechirishmaydi. U lar n h m -sh a v q a t insonlam ing eng oliy
fazilatlaridan biri ekanligini, rahm -shavqatii kishi doim o odam larga
yordam qoMini cho‘zishini, oj . v a notavon kishilardan x a b a r olib
turish lozimligini yaxshi tushunadilar.
X ushxulqlilik — bunday rahbar inson go‘zalligining asosi
uning chiroyli xulqida ekanligini, aynan xushxulqlik insonni
ulugMikka olib borishini, yoqimli xulq egasidan barcha katta-kichik
xursand boMishini, bunday xulq egasi boshqalarni xursand qilishdan
tashqari, o ‘zi ham doimo xursand yurishini, boshqalardan esa o ‘ziga
m uhabbat va m uloyimlik qaytishini yaxshi tushunadi.
D onolarning fikricha, xushxulqlikning o ‘nta nishonasi bor:
1. Yaxshi ishlarda odamlar bilan ham isha birga boMish;
2. N afs k o ‘yiga kirmaslik;
3. 0 ‘zgalar aybini qidirmaslik;
81
4. B irovda biror ayb sodir b o ‘lsa, uni yaxshilikka y o ‘yish.
5. A ybdor uzr so ‘rasa, aybni kechirish.
6. M uhtojlar hojatini chiqarish;
7. 0 ‘zi haqida o ‘ylayverm ay, boshqalar haqida ham qay g ‘urish.
8. 0 ‘z aybiga iqror b o ‘lish.
9. O chiq yuzli b o ‘lish.
10. X ushm uom ala bo ‘lish.
Q anoatlilik — bunday rahbar qanoatsizlikdan keladigan
o fatlam i, y a ’ni nafs balosi, hasad, xudbinlik, baxillik, tam agirlik
k abilarni yaxshi anglaydi. U lar nafs balosi odamni har ko ‘yga
solishini, nafsini tiygan hurm at-izzat topishini va bexavotir
y ashashini, qanoatni esa izzatning asosi, o im ay d ig an boqiy xazina,
qurim aydigan daraxt, bezavol mulk ekanligini yaxshi tushunishadi.
Tam agirlik qanoatsizlikdan kelib chiqadi. Tamagir rahbar o ‘z
orzularini r o ‘yobga chiqarish uchun turli qabihliklardan qaytm aydi,
hech qanday gunohdan q o ‘rqm aydi, yolg‘on gapirm ay yurmaydi,
y o lg ‘on so ‘zni isbotlash uchun y olg‘on qasarnlar ichadi. Tamasi
k o ‘pning insofi oz, ochko‘z boMadi.
Yuqorida qayd qilingan insonlarga xos ijobiy xislatlam ing
h am m asini bir kishi toMa-to‘kis egallab olishi ju d a qiyin, albatta.
Lekin shunday fazilatlarga ega boMishga barcha rahbarlar intilishi
kerak. A m m o obroMi boMish fazilati har qanday rahbar uchun shak-
shubhasiz zarurdir.
Obro ‘ — bu ham m a tom onidan tan olingan hamda mehnat
evaziga orttirilgan, rahbar uchun zarur ishonch va qalqondir. Ayni
pay td a har bir rahbar o ‘zidan yuqori turuvchi rahbarlar oldida ham,
o ‘zig a b o ‘ysunuvchi xodim lar oldida ham, o ‘zi bilan huquqi teng
bo sh q a rahbarlar oldida ham obro‘ga ega boMishi lozim. O bro‘
halol m ehnat, tashabbuskorlik va o ‘z vazifasiga m as’uliyat bilan
m u nosabatda boMish, jam o a a ’zolariga talabchanlik va g ‘am xo‘r
boMish, o ‘z ishini chuqur bilish bilan orttiriladi. Shuni esda tutish
lozim ki, xizm at m avqei o ‘z -o ‘zidan obro‘ keltiraverm aydi. Rahbar
xizm at m avqeiga faqat m uayyan n e ’matlardan foydalanish usuli deb
qaram asligi zarur.
82
Rahbar shu talablarga rioya qilmas ekan u o ‘z rahbarlik
usulida quyidagi salbiy hodisalarga y o ‘l qo ‘yishi, pirovardida esa
o ‘z obro'yini ketkizishi va el nazaridan qolishiga sabab bo‘lishi
m umkin.
1. Byurokratizm:
ishlab chiqilgan qoida, qoMlanmalar
doirasidan chiqmaydi, uni o ‘zining birdan-bir m aqsadi deb biladi;
odam larga to ‘ralarcha m unosabatda boMadi; q o g ‘ozbozlikni avj
oldiradi; boshqarishga eski usullar bilan yondoshadi; ish mohiyatini
rasm iyatehilik bilan ko ‘m ib tashlaydi; masalani hal etishdan, shaxsiy
javobgarlikdan o ‘zini chetga oladi.
2. M ahalliychilik: bunday «dard»ga m ubtalo boMgan rahbarlar:
i shga tor tarmoq, tor funksional nuqtai nazardan yondoshadi lar; ularda
siyosiy, m a’naviy yetuklik etishmaydi; uzoqni k o ‘ra olm aydilar;
noshqalar hisobidan foydalanib qolishga intiladilar; u ru g ‘chilik,
anish-bilishlik, oshna-og‘aynigarchilikka yoM q o ‘yadilar.
3. Hadiksirashlik: Bunday rahbar, uncha m urakkab boMmagan
n asalalam i ham mustaqil hal qila olmaydi, yuqori turuvchi rahbarlik
?ilan kelishib olishga intiladi; har ishda sustkashlik qiladi; kabinetda
)‘ralashib, qog‘ozbozlik bilan band boMadi.
4. Balandparvozlik: Bunday rahbar, o ‘zining kichkina, ko‘z
lg'am as muvaffaqiyatini boT uirib k o ‘rsatadi, shov-shuv ko‘tarib
>voza qiladi; yuqori organlardan m aqtov eshitishni yoqtiradi; tilga
ushishni, m atbuotda yozishlarini, televizordan k o ‘rinishni istaydi;
oxta tashabbuslar atrofida shcv-shuv ko‘tarishga, ijodiy izlanish
>‘m ig a ishni x o ‘jak o ‘rsinga tashkil etishga intiladi; ishchanlik
>‘m ig a k o 'z b o ‘yamachiIik, q o ‘shib yozish bilan sh u g ‘ullanadi.
Bunday toifadagi rahbarlar uchun kam chilik va m uam m olam i
,aspo‘shlash, o ‘z xizm atlarini bo ‘rttirib k o ‘rsatish v a o ‘zini-o‘zi
laqtash xarakterlidir.
Rahbarlik uslubidagi garchi kam boMsa-da, har holda uchrab
uradigan va umumiy ishga zarar keltiradigan boshqa salbiy tom on-
ar ham borki, bular: xudbinlik, takabburlik, m aqtanchoqlik, tam a-
;irlik, yovuzlik, zolimlik, xushom adgo‘ylik, d im o g ‘dorlik, xasislik,
;‘arazgo‘ylik, ayyorlik, jizzakilik, boqibeg‘am lik, badnafslik, sub-
tsizlik, baxillik, m ansabparastlik va h.k.
83
B unday salbiy qusurlar m avjudligini anglasak, k o ‘rsak ham
lekin k o ‘p in ch a ulam i yo ‘qotish qiyin kechadi. Chunki har qanday
kishiga, x ususan rahbarga uning m azkur fazilati yoki uning ish
uslubidagi n o to ‘g ‘rilik aytilsa, tabiiy u norozi boMadi. Shu sababli
bunday nuqsonlam i bartaraf qilish uchun kurash juda ham oson va
silliq o ‘tm aydi. Buning uchun kundalik mehnat, izchillik va m atonat
talab qilinadi.
Inson shaxsining eng m uhim tom onlaridan biri uning
individualligidir.
Bu individuallik shaxsdagi tem peram entda,
hissiyotda, qobiliyatda, feM-atvor, iroda, xotira va boshqalarda
nam oyon boMadi. A na shular ta’siri ostida rahbar injiq, janjalkash,
kurashchan, b ila g ‘on va h.k.lar boMishi mumkin.
R ahbar m adaniyati deganda rahbar odobi va iqtidori o ‘rtasidagi
dialektik bogManish tushuniladi. Bu bogManish quyidagi fazilatlar
m ajm uida o ‘z aksini topadi:
Do'stlaringiz bilan baham: |