Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

Korxonani  boshqarish  —   x o ‘jalik   rahbar 
organlari,  korxona  m a’m uriyati  ham da  jam oat  tashkilotlarining 
iqtisodiy  va  ijtim oiy  natijalarga  erishishini  ko‘zda  tutgan  holda 
kishilar jam oasiga,  ular  orqali  ishlab  chiqarishning m oddiy-buyum  
unsurlariga,  ularning  o ‘zaro  amal  qilishini  uyushtirish  uchun  aniq 
m aqsad  y o ‘nalishida  tartibli  t a ’sir  k o ‘rsatishdir.  Ishlab  chiqarish
264

---

(xizm at  k o ‘rsatish)ni  boshqarish  biznes-rejaning  organik  q ism i  va 
yakunlovchi bosqichi b o ‘lib, strategik rejani uzil-kesil aniqlashtiradi 
va uni oylik, haftalik, kunlik yoki sm enali topshirig‘i sifatida h a r bir 
bajaruvchiga yetkazib beradi.
Ishlab  chiqarishni  boshqarishning  m uhim   vazifasi  barcha 
b o ‘ linm alarning muntazam ishlashini ta ’ m inlash m aqsadida kundalik 
hisoblab borishdan,  olingan axborotlarning tahlili  natijalariga qarab 
ish joylarining  faoliyatini tezk o r boshqarishdan iborat.
Ishlab  chiqarishni  boshqarish  tashkilotning  ishlab  chiqarish 
faoliyatiga  rahbarlik  qilishning  m uhim   ajralm as  qism i  hisoblanadi. 
Uning  asosiy  unsurlari:  n e ’m atlar,  boshqarish  obyekti,  ishlab 
chiqariladigan  mahsulot,  ja v o b   qaytarish  m a’lum oti,  solishtirish, 
tuzatish kiritish omili.
A gar  ishlab  chiqarish  deganda  xom   ashyoni  qayta  ishlash 
va  tayyor  m ahsulot  chiqarish  tushunilsa,  «operatsiya»  d eganda 
kengroq,  y a ’ni  ishlab  chiqarish  va  xizm at  k o ‘rsatish  tushuniladi. 
Shuning  uchun  m ahsulot ishlab  chiqarishni  rejalashtirganda  barcha 
ishlab  chiqariladigan  m ahsulotlar  hajm ini  o ‘zgarishi  operatsion 
tizim  hajm ini  ham o ‘zgartiradi.
M oddiy  dunyo  k o 'p lab   tizim lar  m ajm uidan  iborat.  0 ‘zaro 
bevosita  yoki  bilvosita  bog‘liq  b o ig a n   elem entlar  to ‘plam i  tizim  
deb  ataladi.  «Tizim»  so ‘zi  y unon  tilidan  olingan  b o ‘lib,  b ir  necha 
qism  va  elem entlardan  iborat  yaxlit,  bir  butun  degan  m a ’noni 
anglatadi.  Tizim  tarkibidagi  ixtiyoriy  elem entga  k o ‘rsatilgan  ta ’sir 
unga  b o g ‘liq  b o ‘lgan  boshqa elem entlarga ham ta ’sir etadi.  Tizim ni 
tashkil  etuvchi  elementlarga  nisbatan  am alga  oshirilgan  m aqsadga 
y o ‘naltirilgan  ta ’sir  tizimni  boshqarish  deb  ataladi.  T izim lar  turli 
shakllarda  nam oyon  b o ‘ladi,  bular:  texnik,  texnologik,  biologik, 
iqtisodiy,  axborot,  ijtimoiy  va  boshqalar.  M urakkab  ijtim oiy- 
iqtisodiy  tizim da  inson  eng  asosiy  omil  sifatida  ishtirok  etadi. 
Ravshanki,  ijtim oiy-iqtisodiy  tizim   negizida  insonning  ijtim oiy 
jam o a va shaxsiy qiziqishlari yotadi.
Ishlab  chiqarishning  tarkibiy  tuzilm alarida  esa  turli  ishlab 
chiqarish  elem entlari  yotadi  (ishchi  o ‘m i,  brigada,  uchastka,
265

---

sex,  korxona,  korporatsiya,  hissadorlik  jam iyati,  assotsiatsiya, 
vazirliklar).
H ar qanday ish lab ch iq arish,bajarilad ig anish,xizm atko‘rsatish 
negizlari  ikki  tizim  k o ‘rinishida  namoyon  bo‘ladi:  boshqariladigan 
o b y e k t va boshqariluvchi  subyekt tizimlaridan tashkil topadi.
Boshqariladigan  va  boshqaruvchi  tizim lar  o 'rtasidagi  aloqa 
xod im lam in g   bir-biri  bilan 
o ‘zaro  m unosabatlaridan  tashkil 
topadi.  U lar  doimo  iqtisodiy  va  ijtimoiy,  texnik  va  texnologik 
rivojlanishdadir.