Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

9.5.  Qaror qabul qilish uslublari
Q aror qabul qilishning h ar qanday uslubini m odellashtirishning 
bir  k o ‘rinishi  sifatida  k o ‘rib  chiqish  m umkin.  M odellashtirishda 
q o ‘shim cha  bir  qancha  uslublar  m avjudki,  bu  uslublar  rahbarga  bir 
qancham avjudm u qo billardan m aq sad larg aerish ish nita’m inlaydigan 
qarorni qabul qilishga k o ‘m aklashadi. Qaror qabul qilishning asosan 
ikki  uslubi aham iyatga ega:
1.  T o‘lov  m atritsasi.
2.  Q arorlar shajarasi.
To ‘lov  matritsasi
  —   bu  rahbarga  bir  necha  variantlardan 
birtasini  tanlashga  yordam   beradigan  statistik  qarorlar  nazariyasi 
uslublaridan  biri  hisoblanadi.  T o‘lov  bunda  m ukofot  yoki  foyda 
sifatida  k o ‘riladi,  y a’ni  biron-bir  aniq  sharoitda  aniq  strategiyadan 
olinadigan  foyda.
A g ar  to ‘lovni  jad v al  k o ‘rinishida  aks  ettirilsa,  to ‘lov 
m atritsasig a ega b o ‘lamiz.
O b-havo
sharoiti
Tum an
(0,1)
Ochiq 
havo (0,9)
1.  S trategiya:  sam olyot
+ 2000
+  4500
2.  Strategiya:  poyezd
+  3000
+ 3000
U m um an to ‘lov m atritsasi  quyidagi hollarda foydali:
1.  M uqobillar  yoki  strategiya  variantlarining  m a’lum  m iqdordagi 
chegarasi m avjud bo‘lsa;
2.  N im a  sodir bo‘lishi  m um kinligi to ‘la aniq bo‘lmasa;
3.  Q abul  qilinadigan  qarorlar  natijasi  qanday  m uqobillikni
168

---

tanlanganligidan  va  qaysi  sharoit  haqiqatda  am alga  oshganligidan 
b o g ‘liq bo ‘lsa.
Hamma  qaror  qabul  qilish  holatlarida  rah b ar  hodisaning 
ehtim olligini  baholashiga  to ‘g ‘ri  keladi.  E htim ollik  1  dan  (hodisa 
aniq sodir boMadi), 0 gacha (hodisa aniq sodir boM maydi) aniqlanadi. 
Ehtim ollik  tendensiyasini  tanlash  o ‘tm ishdagi  tendensiyalarga 
yoki  rahbam ing  bunday  vaziyatlardagi  shaxsiy  tajribalaridan  kelib 
chiqqan subyektiv baholanishiga asoslanishi  m um kin.
Ehtim ollik  kutiladigan 
miqdorni 
aniqlashga  to ‘g ‘ridan- 
to ‘g ‘ri,  ya’ni  toMov  m atritsasining  m arkaziy  konsepsiyasiga  ta’sir 
k o ‘rsatadi. M uqobil yoki strategiya variantining kutiladigan miqdori
—  bu  yuzaga chiqishi  m um kin  boMgan  m iqdorlam ing  ehtimollikka 
boMgan  k o ‘paytmasidir.  M asalan,  agar  siz  m uzqaym oq  sotish 
d o ‘koniga  mablagMami  joylashtirish  0,5  ehtim ollik  bilan  5000 
dollar, 0,2 ehtimollik bilan  10000 dollar va 0,3  ehtim ollik  bilan 3000 
dollar  yillik  darom adni  keltiradi,  deb  o ‘ylasangiz,  unda  kutiladigan 
m iqdor quyidagicha boMadi:
5000*(0,5)+10000*(0,2)+3000*(0,3)=5400 dollar
Har  bir  alternativaning  kutiladigan  m iqdorni  aniqlab,  nati- 
jalam i  m atritsa  ko‘rinishida  joylashtirgandan  s o ‘ng  rahbar  qiyin- 
chiliksiz qaysi  tanlov  berilgan  m ezonlarda yaxshiroq  ekanligini  an- 
iqlashi  mumkin.  Bu  tanlov  yuqoriroq  boMgan k utiladigan miqdorga 
to ‘g ‘ri keladi.