Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

(7.9-chizma).
Vakolat
>
Mas’uliyat
M a’muriy 
o ‘zboshim chalikka y o ‘l 
_ _ _ _ _ q o ‘yiladi._ _ _ _ _
Vakolat
Vakolat
Boshqaruvning bir
M a s ’uliyat
------- ►
m aromda borishi
ta ’minlavdi.
7.9-chizma. Vakolat va  mas'uliyat nisbatlari.
Vakolatning  ham   chegarasi  boMadi.  Aks  holda  vakolat 
huquqini  olgan  lavozim   egasi,  m as’liyatsiz  boMsa,  m ansabiga  xos 
boMmagan  qarorlam i  qabul  qilmasligi  kerak,  ularga  vakolat  berilsa 
«do‘ppisini  desa  boshini  olib»  keladi.  Shu  sababli:  V akolat  —   bu 
korxona resurslaridan  foydalanish va kishilarni  boshqarish b o ‘yicha 
biror lavozim dagi shaxsga ch ek lan g an  shart bilan berilgan huquqdir.
K orxona  m iqyosida  bu  cheklovlar  m ansabga  oid  qoidalar, 
qoMlanmalar,  turli  boshqarish  bo‘gMnlarining  funksiyalari  va 
vazifalari to ‘g ‘risidagi  nizom  bilan belgilanadi va qonunlashtiriladi. 
U lar og‘zaki yoki  y ozm a tarzda xodim larga yetkaziladi.  0 ‘rnatilgan 
cheklovlar doirasidan chiqqan  shaxs o ‘z vakolatini oshirib yuborgan 
boMadi.  B oshqarish  b o ‘gMni  yuqorilashib  borgani  sari  vakolat 
chegarasi ham  m uayyan darajada kengayib boradi. Ammo bu degani 
yuqori rahbarlarning vakolati cheksiz degani emas. Ularning vakolati 
ham  cheklangan  boMadi.
R ahbarga  q o ‘yiladigan  muhim  talablardan  biri  —   kundalik 
m ayda-chuyda  ishlar  bilan  band  boMib  qolmasdan,  strategik.
124

---

shuningdek,  korxona  faoliyati  uchun  katta  aham iyatga ega  boMgan, 
y a ’ni  rahbardan  boshqa  hech  kim  hal  eta  olm aydigan  m asalalarga 
diqqat-e’tiborini  qaratishdir.  Rahbar  «bajarish  qiyin  emas,  balki 
o ‘ylab topish qiyin» degan rus naqlini yodda tutishi kerak. Bu xususda 
rus  olimi  P .M .K erjensev  bunday  degan  edi:  «Agar  rahbar  har  xil 
mayda-chuyda ishlar bilan o ‘ralashib qolib, ularga o ‘z vaqtini sarflasa, 
bu juda xunuk ish boMadi... Tashkilotchining qoidasi ishni boshqalarga 
topshirish,  o ‘zi esa shu ishning bajarilishi ustidan rahbarlik va nazorat 
qilishi  kerak»1.
Darhaqiqat, 
korxonadagi 
m avjud 
va 
paydo  boMadigan 
muam molaming  barchasini  faqat  bitta  rahbam ing  o ‘zi  yechishga 
qodir  emas.  Yumushlaming  ko‘pligi,  rahbar  vaqtining  etishmasligi, 
muam molaming turli-tumanligi tufayli ulam i bajarish uchun m alakali 
shaxslar  qarorlarining  zarurligi  kabilar  lavozim li  shaxslarga  vakolat 
berish zaruriyatini tu g‘diradi.
V ak o latlarn i  uzatish  deganda  rahbar  tomonidan  biror-bir 
kishiga  vakolat  va  javobgarlikning  yuklatilishi  tushuniladi.  A g ar 
rahbar  qancha  ustalik  yoki  mahorat  bilan  vakolatni  taqsim lasa, 
shunchalik u yaxshi  ishlaydi deyish m umkin.
Vakolatlarni  uzatish bu:
•  muammoni  maqsadli  vazifa  k o ‘rinishiga  aylantirib  va  uni  hal 
etishni xodimlarga topshirish;
• qo‘yilgan vazifani hal etishda faqatgina yetarli darajada malaka va 
bilimga ega boMgan xodimlarga vakolatni  berish;
•  vazifalardan  kelib  chiqqan  holda  xodim ning  majburiyatlarini 
aniqlash;
• xodim lam ing ishini tizimli nazorat qilib borish.
Boshqaruv vakolatlarini uzatish zaruriyati:
1.  Ishlab chiqarish miqyosining o ‘sishi.
2.  Yakka boshqaruv  imkoniyatining y o ‘qligi.
3.  Boshqaruv  vakolatlarini tarkibiy qism larga ajratish zarurligi.
4. Yuqoridan pastga qarab qoM ostidagilarga vakolatlarni taqsimlash.
Vakolatlarni  uzatish  hisobiga  rahbar,  bir  tomondan  jo riy