Oliy ta’lim muassasalarida tarmoq texnologiyalari fanini o‘qitishda imitasion modellarning o’rni

Keywords:  Simulator, imitation, computer network, model, Cisco Packet tracer, virtual reality, server, 

client, switch. 

 

Respublika  oliy  ta’lim  muassasalarida  axborot  –  kommunikasiya  texnolo-

giyalarini  ta’lim  jarayoniga  qo‘llashni  yangi  usul  va  vositalar  yordamida  tashkil 

etish,  masofadan  turib  o‘qitish  va  kompyuterlashtirilgan  anjumanlar  o‘tkazishga 

erishish,  elektron  darsliklar  yaratish  va  ularni  o‘quv-tarbiya  jarayonida  qo‘llashga 

qaratilgan  tadbirlar,  ta’limni  isloh  qilish  bo‘yicha  nufuzli  loyihalar,  ilmiy 

tadqiqotlar olib borilmoqda.  

---

Hozirgi  axborotlashgan  jamiyatda  axborotlarni  boshqarish  texnikasi  va 

texnologiyalari bilan ishlovchi mutaxassislarni tayyorlashda pedagogika oliy ta’lim 

muassasalari  informatika  o‘qitish  metodikasi  ta’lim  yo‘nalishida  “Tarmoq 

texnologiyalari”  fanining  ahamiyati  nihoyatda  katta.  Bu  borada  respublikamizda 

mutaxassislar  tayyorlashni  davr  talablari  darajasiga  ko‘tarish  bo‘yicha  samarali 

ishlar  olib  borilayotganligiga  qaramasdan,  hozirgacha  quyidagi  muammolar  o‘z 

yechimini kutmoqda: 

-  “Tarmoq  texnologiyalari”  fanidan  o‘zbek  tilidagi  darslik  va  qo‘llanmalar, 

shu  jumladan,  ularning  elektron  variantlarning  yetarli  emasligi  yoki  umuman 

yo‘qligi va mavjudlarining talab darajasida emasligi; 

- fan bo‘yicha elektron ta’lim resursilarning yo‘qligi; 

- “Tarmoq texnologiyalari” fanidan ma’ruza, amaliy, laboratoriya va mustaqil 

ta’lim 

mashg‘ulotlari 

uchun 

zamonaviy 

axborot 

– 

kommunikasiya 

texnologiyalarini qo‘llash bo‘yicha uslubiy ko’rsatmalar mavjud emasligi; 

- soha yo‘nalishidagi mutahassislarni tayyorlash bo‘yicha o‘qitishning uslubiy 

jihatlari,  ilmiy  mazmunini  takomillashtirish  bo‘yicha  tadqiqotlar  yetarli  darajada 

olib borilmayotganligi. 

 “Tarmoq texnologiyalari” fanini o‘qitishda o‘quv materiallari mazmuniga va 

uni  o‘qitishning  metodik  usullarini  tanlashga  tizimli  yondashish  kerak.  Asosiy 

muammo o‘quv kursi mavzularini aniq, mantiqiy va ilmiy asoslangan holda tanlash 

masalasi  bo‘lib,  u  o’z  navbatida  quyidagilar  bilan  bog’liq:  predmetlararo  va  ichki 

predmetaro aloqadorlik; o‘quv vaqtini taqsimlash; bilimni tizimli shakllantirishdagi 

asosiy qoida, qonun va tushunchalar; o‘quv materialining mantiqiy tahlil. 

“Tarmoq  texnologiyalari”  fanidan  laboratoriya  va  amaliy  mashg‘ulotlar  olib 

borishda,  talabalarda,  asosan,  kasbiy  sohasida  uchraydigan  tarmoqqa  doir 

muammolarni  bartaraf  etish  yo‘llarini  o‘rganish,  mintaqaviy,  lokal  va  global 

kompyuter tarmoqlarining imkoniyatlarini ochib berish, kompyuter tarmoqlaridagi 

ma’lumotlardan  qanday  hollarda  va  qanday  maqsadlarda  ishlatish  tushunchalarini 

shakllantirish,  global  tarmoqqa  joylashtiriladigan  ma’lumotlarni  hosil  qilish 

yo‘llari bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish kerak.  

---

Oliy  ta’lim  Davlat  ta’lim  standarti  va  malaka  talablari  informatika  o‘qitish 

metodikasi  ta’lim  yo‘nalishi  bakalavrlarining  tayyorgarlik  darajasi  va  zaruriy 

bilimlar  mazmuniga  qo‘yiladigan  talablarga  asosan  kursni  o‘zlashtirish  natijasida 

talabalar  quyidagi  bilim,  ko’nikma  va  malakalarga  ega  bo’lishi  zarur:  tarmoq 

texnologiyalarining  zamonaviy  usullari  va  vositalari;  kommunikatsion  kanal  va 

aloqa  protsessori;  signallarning  modulasiyasi  va  demodulasiyasi,  tarmoq 

xizmatlari,  ko‘prik  va  shlyuzlar,  tarmoq  topologiyalari,  ma’lumotlarni  uzatish 

bayonnomalari,  IP  (Internet  Protocol),  TCP  (Transmission  Contrel  Protocol)  va 

UDP  (User  Dataram  Protocol)  protokollari,  tarmoq  operatsion  tizimlari,  lokal 

kompyuter  tarmoqlari  va  ularni  boshqarish,  Intranet  va  Intranet  tarmoqlararo 

birlashmasini tashkil etish, Internet interfoal resurslarini yaratish.

1

  

Mustaqil  ta’lim  mashg‘ulotlari  topshiriqlarini  har  bir  talaba  mustaqil  ishlarni 

bajarishda  ijodiy  yondashadigan  qilib,  masalan,  mavzuning  mohiyati  bo‘yicha 

topshiriqlarni  yozma  referat,  imitasion  modellar  (simulyatorlar),  trenajyor 

dasturlari  va  multimediali  taqdimotlardan  foydalangan  holda  individual  amaliy 

shaklda tayyorlashi maqsadga muvofiq.  

 “Tarmoq  texnologiyalari”  fanini  o‘qitishdagi  asosiy  muammolar  quyidagilar 

hisoblanadi: 

-  internetdan  zarur  materiallar,  yangi  adabiyotlarni  olish  va  fandagi 

ma’lumotlarni yangilash; 

-  materiallar  yangilanishini  inobatga  olib,  fanning  elektron  axborot  ta’lim 

resursilarini ishlab chiqish; 

- fanni o‘qitishga doir elektron darslik, elektron qo‘llanma va elektron o‘quv-

uslubiy majmualarini yaratish; 

- fandan laboratoriya, amaliy va mustaqil ta’lim mashg‘ulotlarini o‘tkazishda 

SMART – texnologiyalar asosida yangi  pedagogik va axborot texnologiyalaridan, 

imitasion  modellar  va  trenajyorlardan  foydalanish  metodikasini  ishlab  chiqish 

orqali yechish mumkin. 

 

1

Оliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligining 2016 yil 137-sonli buyrug’i bilan tasdiqlangan Malaka talabi. 

---

Tarmoq  texnologiyasiga  doir  bo‘lgan  imitasion  modellar  dasturlarni  yaratish 

jarayonlari,  xabarlarni  paketlarga  va  muayyan  protokollarning  kadrlariga  bo‘lish, 

operatsion  tizim  ichida  xabarlar,  paketlar  va  freymlarni  ishlash  bilan  bog‘liq 

kechikishlar, kompyuterni umumiy tarmoq muhitiga kirish jarayoni, mashrutizator 

tomonidan  kiruvchi  paketlarni  qayta  ishlash  va  hakozo.  Tarmoqni  imitasion 

modellashtirishda  qimmatbaho  asbob-uskunalarni  sotib  olishning  hojati  yo‘q  - 

uning  ishlashi  bunday  uskunaning  barcha  asosiy  xususiyatlarini  va  parametrlarini 

to‘g‘ri tarzda takrorlaydigan dasturlar bilan taqlid qilinadi. 

Imitasion  modellarining  afzalligi,  dasturning  tezligida  sodir  bo‘lgan 

voqealarni  tezlashtiruvchi  jarayon  bilan  real  vaqtda  tadqiq  qilinayotgan  tizimdagi 

o‘zgaruvchan  hodisalar  jarayonini  o‘zgartirishi  mumkin.  Natijada,  bir  necha 

daqiqada  siz  tarmoqni  bir  necha  kun  davomida  qayta  yaratishingiz  mumkin,  bu 

tarmoqni  o‘zgarmaydigan  parametrlarning  keng  doirasini  baholash  imkonini 

beradi. 

Imitasion  modelining  natijasi  sifatida,  tarmoqdagi  eng  muhim  xususiyatlarga 

nisbatan  sodir  bo‘lgan  voqealarni  kuzatish  davomida  to‘plangan  statistik 

ma’lumotlar  ya’ni,  ta’sir  vaqtlari,  kanal  va  tugunlarni  ishlatish  koeffitsientlari, 

paketni yo‘qotish ehtimoli va boshqalar aniqlanadi. 

Imitasion modellashtirish kompyuter tarmoqlarini modellashtirish uchun ko‘p 

imkoniyatlar  ega,  shuning  uchun  ular  asosida  tarmoq  modellarni  yaratish 

maqsadga  muvofiq  bo‘ladi.  Shunday  imkoniyatlarni  yaratuvchi  dasturiy 

mahsulotlardan biri bu Cisco Paket Tracer simulyator dasturidir. 

Cisco  Packet  Tracer  –  “Cisco”  tarmoq  qurilmalari  bilan  ishlash  hamda 

tarmoqlarni  qurish  uchun  mo‘ljallangan  simulyator  dasturi.  Bu  dastur  grafik 

simulyator  bo‘lib,  virtual  tarmoq  qurilmalari,  server  va  mashinalar  yordamida 

virtual tarmoqlarni tuzish, grafik stendlar yaratish, kompyuter tarmoqlarini tashkil 

qilishni  o‘rganishda  va  tarmoqlarni  tekshirishda  didaktik  vosita  sifatida 

qo‘llaniladi. Cisco, Cisco ASA (Cisco  Systems,  Inc)

2

, Juniper

3

 tarmoq qurilmalari 

 

2

  Cisco  Systems,  Inc.  –  1984 yilda tashkil etilgan va jahonda telekommunikasiya qurilmalari sohasida etakchi 

bo’lgan amerika kompaniyasi. 

---

va  tarmoq  operatsion  tizimlari  yordamida  boshqariladigan  serverlar  hamkorligida 

kompleks loyihalar tashkil etish mumkin. 

“Tarmoq  texnologiyalari”  fanidan  laboratoriya  mashg‘ulotini  Cisco  Packet 

Tracer  simulyator  dasturidan  foydalanib  olib  borish  bo‘yicha  amaliy  dars 

ishlanmasi.