Oliy o‘quv yurtlarining nomutaxassislik fakultetlari

urug‘ 
jamoasini
tashkil etadilar. 
Urug‘chilik (matriarxat) qadimgi jamiyat tarixining alohida 
bosqichini tashkil 
etib, bu 
jarayon ijtimoiy hayotdagi qator 
o‘zgarishlarning paydo bo‘lishiga zamin yaratdi. Lekin dastlabki 
urug‘chilik tuzumi nisbatan rivojlanishning yuqori bosqichiga ko‘tarilgan 
bo‘lishiga qaramay, bu davr odamlari ovchilik, termachilik va baliqchilik 
bilan kun kechirar edilar. 
Paleolit davriga xulosa yasab, shuni aytish mumkinki, bu davrda 
odamning paydo bo‘lishi jarayoni (antropogenez)
asosan tugadi. 
Qadimgi odamlar xo‘jalik yuritishning eng oddiy yo‘llaridan (terib-
termachlab) murakkabroq ko‘rinishlariga (ovchilik, baliqchilik)ga o‘tdilar. 
Olov kashf etildi. Insoniyat to‘da davridan urug‘chilik tuzumiga o‘tdi. 
Mehnat qurollari takomillashib, ularning turlari ko‘paydi va sifati 
yaxshilanib bordi. 
Bu davrda qadimgi odamlar orasida dastlabki diniy qarashlar paydo 
bo‘ldi. Teshiktoshda murdani maxsus qabr qazib ko‘milishi, uning yoniga 
tog‘ echkisining shoxlari va tosh qurollar qo‘yilishi mutlaqo tasodifiy hol 
emas edi. Bu jarayon paleolit davri neandertal odamlari garchi sodda 
bo‘lsada, ko‘mish marosimlariga rioya qilganliklaridan dalolat beradi. 
Mil. avv. XII-IV ming yilliklarda O‘rta Osiyo
 
Tosh asrining keyingi rivojlanish davri fanda 
mezolit (o‘rta tosh) 
asri
deb qabul qilingan. O‘rta Osiyoda mezolit davri nisbiy tarzda mil. 
avv. 12-7 ming yilliklar deb qabul qilingan. Mezolit-odamlarning yer yuzi 

---

25 
bo‘ylab keng tarqalish davri bo‘lib, ular shimol tomonga ham, Pomir kabi 
baland tog‘li hududlarga ham tarqala boshlaydilar. Kaspiy bo‘ylaridan 
Tyanshan 
-Pomirgacha, 
Markaziy 
Qozog‘istondan 
Kopettog‘ 
etaklarigacha bo‘lgan hududlardan mezolit davri yodgorliklarining 
namunalari topib o‘rganilgan. Machay (Surxondaryo), Obishir (Farg‘ona 
vodiysi), Markaziy Farg‘ona, Bo‘zsuv, Qo‘shilish (Toshkent), Aydabol, 
Jayronquduq (Ustyurt), Oshxona, Chilchorchashma (Tojikiston), Darayi 
sho‘r (Vaxsh vohasi) kabilar shular jumlasidandir. 
Mezolit davriga kelib yer yuzidagi ulkan muzlikning yana shimolga 
tomon siljishi natijasida iqlim barqarorlashib hozirgi davrdagiga ancha 
o‘xshab qolgan edi. Buning natijasida O‘rta Osiyo hayvonot olami va 
o‘simliklar dunyosida ancha o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. 
Paleolit davrining yirik hayvonlari yo‘qola borib ular o‘rniga kichik 
tuyoqli, tez yuguruvchan hayvonlar - jayron, sayg‘oq, bug‘ular, tog‘ 
echkisi, arslon, yo‘lbars, qoplon, quyon kabilar ko‘paya boradi. 
Shuningdek, janubga xos issiqsevar yovvoyi boshoqli o‘simlik va 
daraxtlar ham tobora ko‘payib bordi. Tabiat va iqlimdagi bu o‘zgarishlar 
mezolit davri kishilarining hayotida ham o‘zgarishlar sodir bo‘lishiga 
sabab bo‘ldi. 
Bu davrga kelib kishilar nisbatan nozikroq qurollar tayyorlashni 
o‘zlashtira boshladilar. Xususan, janubiy o‘lkalarda, shuningdek, O‘rta 
Osiyoda turli geometrik shakldagi mayda qurolchalar-mikrolitlar paydo 
bo‘lib, ular uchun suyak va yog‘och dastachalardan qadama sifatida 
foydalanilgan. Undan tashqari, bu davrda insoniyat o‘z tarixidagi 
dastlabki murakkab moslama -