Oliy nerv faoliyati tiplari Oliy nerv faoliyati haqidagi ta`limot va psixologiya

Oliy nerv faoliyatining eksprimental patologiyasi


Bosh miya faoliyatini shartli reflektor hisobiga o`zgaruvchan tashqi muhitta moslashuvi ikkita «o`rta» harakatchang va tinch tiplarda juda yaxshi bo`ladi. Bosh miyani maxsus o`ziga xos shartli reflektor funktsiyalari qo`zg`olish va tormozlanishlarning muvazanatsizligi, xolerik tinch bo`lmagan tiplarda va zaif tip vakillaridai bu jarayonlarni bo`sh va inertligi tufayli tashqi ta`sirotlarga reaktsiyalari noedekvat bo`ladi.
Tashqi muhit sharoitiga bu noedekvat reaktsiya tashqi muhitning ta`sirlariga to`liq, moslanishni vujudga keltira olmaydi, bu xolat oliy nerv faoliyatini funktsional bo`zilishiga sabab bo`lishi mumkin. Odamning nerv va psixik kasalliklari uzoq mudatli ta`sirotlar majmuasini mos kelmasligi- har bir odamning individual xususiyatlari, nizolar tufayli kelib chiqishi mumkin. Oliy nerv faoliyatini aniq, fiziologik patalogiyasining tabiatini o`rganish hayvonlarda laboratoriya sharoitida o`rganib, odamni nerv va psixik kasalliklarini nazariyasini ishlab chiqish bu kasalliklar bilan ko`rashishda muhim hisoblanadi.
I.P. Pavlov hayvonlarda laboratoriya sharoitida odamlarda uchraydigan nevroz kasaliklarining modelini ishlab chiqdi. Hayvonlarda eksperiment asosida nevroz xolati keltirib chiqarildi. eksperimental nevroz itlarda oliy nerv faoliyatini barbod qilish usuli bilan ya`ni bosh miya yarimlarda qo`zg`olish va tormozlanish jarayonlari kuchayish va harakatchanligi zo`riqtirildi. Qo`zg`olish va tormozlanish jarayonlari kuchini zo`riqtirish eksperimental sharoitda hayvon - organizmiga uzoq, davom etuvchi kuchli musbat yoki tormozlovchi signallarni ta`siri bilan hosil qilindi. Masalan, V.G. Yerofeev I.P. Pavlov laboratoriyasida itlarda qo`zg`olishni zo`riqtirish uchun kuchli elektr tokini qo`lladi. Oliy nerv faoliyatini bo`zish yana biri qo`zg`olish va tormozlanish jarayonlarini zo`riqtirishdir. Bu patalogik xolat hayvon organizmiga musbat va tormozlovchi ta`sirotlarni tez almashtirish bilan hosil qilinadi.
Oliy nerv faoliyatidagi potalogik bo`zilishlarning fiziologik mexanizmi po`stloq hujayralari faoliyatining susayishi, ularni ishchanlik qobiliyatini kamayishi, tashqi ta`sirlarga nisbatan ular tormozlanishining ortishidir. eksperimental nevrozda turli kuchdagi musbat shartli ta`sirotlar bir xil balandlikdagi reaktsiya hosil qiladi. Nevrozning keyingi stadiyasi paradoksal stadiyasini vujudga kelishi bilan bog`liq. Bunda kuchli shartli ta`sirlovchi kam balandlikdagi shartli reflekslar reaktsiya keltirib chiqaradi. Paradoksal fazadan keyin ultrapadoksal faza rivojlanadi. Bu fazada musbat shartli ta`sirlovchilarning kuchli ham kuchsiziga ham shartli reflektor javob reaktsiyasini hosil qilamaydi. Ultraparadoksal fazadan so`ng bosh miyaning shartli reflektor aktivligi butunlay yo`qoladi. Itlarni eksperimental nevrozdan chiqarish uchun (ularni sog`aytirish) oliy nerv faoliyatini asta-sekin qayta tiklash bilan amalga oshiriladi.
Oliy nerv faoliyatn potalogiyasi, eksperimental nevrozlarni keltirib chiqarish oliy nerv faoliyatining tiplariga bog`liq. Nevroz xolat ko`proq kuchi muvazanatmas va zaif tiplarda kelib chiqadi. Shunday xulosa chiqarish mumkinki, nevrotik xolatni kelib chiqishi qo`zg`olish va tormozlanish jarayonlarini muvazanatli bo`lmasligida. Oliy nerv faolitini shikastlanishi ko`proq zaif tipdagi hayvonlarda uchraydi. Kuchli tipdagi odamlarda nevrotik xolat ko`pincha oliy nerv faoliyatini susayshiga olib kelib omillar charchash, alkogol bilan zaharlanish va boshqa asosida sodir bo`ladi.
I.P. Pavlov laboratoriyasida keyinchalik klinikalarda nevrotik xolatni yo`qotish uchun turli farmokologak preparatlar qo`llanmokda. Masalan, kofein va turli xil dori preparatlari.