|
Pantomimika - bu gavda, qo‘l, oyoq harakatidir. 0 ‘qituvchi
darsda o‘quvchi ma’Iumotlarini bayon qilar ekan, gavda holati
orqali ma’lumotlaming obrazini chiza olsa, o‘quvchilar bundan
zavqlanadilar, ichki his-tuyg‘uiari, tashqi hissiyotlari bilan
qo‘shilib butun borliq materiallar mazmunini o‘zlashtirishga
qaratiladi. Gavdani rost tutib yura bilish, fikrlarini aniq va to‘liq
bayon qila turib qo‘l, boshni turli harakatlarda ifodalash
o‘qituvchining o‘z bilimiga, kuchiga ishonchini bildiradi. Shuning
454
uchun o‘qituvchi o‘quvchilar oldida o‘zini tuta bilish hoiatini
tarbiyalash lozim (oyoqlari 12-15 sm. kenglikda, bir oyoq sal
oldinga surilgan holda turish). 0 ‘qituvchining harakatlari ma’noli,
ortiqcha harakatlardan holi bo‘lmog‘i darkor.
Masai an: keraksiz hollarda qo‘llari bilan imo - ishoralar qilish,
boshini uyoq - buyoqqa tashlash va h.k. Bunday holatlar
o‘quvchilaming g‘ashini keltiradi va o‘quvchi predmetiga,
o'qituvchiga nisbatan hurmatsizlik his-tuyg‘ularini uyg‘otadi.
0 ‘qituvchi sinfda yurgan paytida faqat oldin va orqaga yurishi tavsiya qilinadi. U yondan. bu yonga yurish o‘quvchilar fikrini bo‘ladi.
Old tomonga yurayotganida o‘qituvchi muhim voqealami bayon
qilishi lozim, chunki bunda o‘quvchilar o‘qituvchini butun diqqatlari bilan eshitayotgan bo‘Iadilar. Orqa tomonga qarab yurayotganda uncha ahamiyatga molik bo'lmagan fikrlar aytilsa ham bo‘-
ladi.Chunki bu vaqtda o‘quvchi!ar bir oz erkin holatda bo‘ladilar.
0 ‘qituvchining o‘z xatti-harakatini idora qilishi tizimida o‘z
hissiy (psixik) hoiatini boshqara olishi muhim ahamiyatga
ega.O‘qituvchi ta’sir ko‘rsatish vaqtida (darsda, darsdan tashqari
mashg’ulotlar paytida, tarbiyaviy ishlar jarayonida) o‘z hissiyotini
boshqara olishi, jiddiy bo‘lishi, umidbaxshlik, xayrxohlik
kayfiyatda bo‘la olish qobiliyatlarga ega bo‘lishi zarur. Bir adib
aytganidek, “Tarbiyachi tashkil etishni, yurishni, hazillashishni,
quvnoq, jahldor bo‘lishni bilishi lozim, u o‘zini shunday tutishi
kerakki, uning har bir harakati tarbiyalasin” va o‘qitsin. Bunday
malakaga ega boigan pedagog o‘z-o‘zini nazorat qila oladi, ko‘p
yillik faoliyati davomida sog‘lom asab tizimini o‘zida tarbiyalab
asabiylashishdan. hissiy va aqliy zo‘riqishlardan o‘zini saqlay
oladi. 0 ‘z xatti-harakatini, hissiy hoiatini nazorat qilishda pedagog
o‘zida quyidagilami shakllantirishi lozim:
- o‘z xulqini nazorat qilish, (muskul zo‘riqishini, harakati, nutq
tempi, nafas olishini tartibga solish):
- faoliyatni dam oldirish, ya’ni link, musiqaviy, yumoristik,
jismoniy pauzalami yaratish:
- o‘z-o‘ziga salbiy ta’sir ko‘rsatish va hokazo.
0 ‘qitish samaradorligini oshirish va ijobiy tarbiyaviy ta’sir
ko‘rsatish uchun o‘qituvchi aktyorlik va rejissyorlik malakalariga
455
ham ega bo‘lishi lozim. Ma’lum mavzular, obrazlar, tarixiy
qahramonlami xarakteriayotganda aktyorlik, o‘quvchilarda ushbu
xususiyatlami tarbiyalashda esa rejissyorlik malakalari zarur.
Yuqorida qayd qilib o‘tilgan kasbkorlik malakalari o‘qituvchining
o‘quv va maxsus fanlar bo‘yicha biliffilari, pedagogik mahoratni
egallashga intilish, o‘z kasbiga qiziqish va burch, hamda
ma’suliyatni his qilish asosida egallanadi. Va ular yoshlami
o‘qitish, tarbiyalash, tashkil qilish, targ‘ibot qilish, mustaqil bilim
olish ishlariga yordam beradi. Masalan, nutq texnikasini, his -
tuyg‘u, mimik, pantomimik malakalari bilan qo‘shib olganda
amalga oshirish bunda so‘z, gap ohangi, qarash, imo - ishora bilan,
kutilmagan pedagogik vaziyatda osoyishtalik bilan aniq fikr
yuritish, tahlil qilish qobiliyatiga asoslansa maqsadga muvofiq
bo‘ladi. Bu xususiyatlar pedagogning individual psixik fiziologik
fazilatlari asosida tarkib topadi. Individual; pedagogik texnika
o‘qituvchining yoshi, jinsi, mijozi, fe’l - atvori, sihat — salomatligi
va anatomik — fiziologik xususiyatiga bog‘liqdir. Shunday qilib,
o‘qituvchi - tarbiyachi o‘zida yuqoridagi malakalarni tarbiyalasa,
ularning mazmunini chuqur o‘zlashtirsa pedagogik texnikani
egallashning imkoni bo‘ladi va u o‘qituvchini pedagogik mahorat
sari yetaklaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
