Oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi umumiy pedagogika

Maslahat berish. Maslahat - biror hodisa ro‘y berganida,
ishda, xatti-harakatda, xulq-atvorda qanday qilsa yaxshi bo‘lishi
haqida fikr berish demakdir. Har bir kishi, ayniqsa bolalar bir ishni
boshlashdan avval bu ish haqida kattalaming, ayniqsa
o‘qituvchining fikrini bilishni istaydi. Yoki biror ishda, harakatda
qiyinchilik tutilib qolsa, shu qiyinchilikni yengish yo‘lini topish
maqsadida o‘qituvchidan, kattalardan maslahat so‘raydi. Bunday
maslahat olish о‘quvchi hayotida tez-tez uchrab turadi. Shuning
uchun tarbiyachilar bolalardagi bu xususiyatdan tarbiya maqsadida
mohirlik bilan foydalanishlari kerak. Shuni ham aytish kerakki,
bolalaming hammasi ham biror ish qilganda yoki biror ishm boshlashdan oldin hamma vaqt ham maslahat olishga jur’at etmaydi.
Bunday vaqtlarda o‘qituvchi yoki tarbiyachi bolalami maslahat
olishga rag‘batlatttirmogci kerak. Maslahatni ham o‘quvchilaming
mustaqil bo‘lishlariga yordam beradigan qilib berish kerak.
Iltimos va istak. Iltimos, o‘tinch, so‘rov bilan bolalargamurojaat
etish, ularga va ular kuchiga bo‘lgan ishonchni ifodalaydi. Shuning
uchun ham sintga yoki ayrim bolaga biror ishda yordam berishlarini
iltimos qilinganda ularga ma’qul tushadi, ulaming faolligini safarbar
qiladi va buni bolalar bajonudil bajaradilar. Iltimos bolalaming
254
kuchiga ishonish va hurmat etishga asoslanadi. Iltimos yoki so‘rash
xushmuomalalik va nazokat bilan amalga oshiriladi.
Buyruq va talab. Buyruq - qat’iy amr-farmon shaklida
ifodalangan talabdir.
Tarbiya jarayonida bolalar oldiga davlatimiz hamda ota-onalar
tomonidan qo‘yilgan muayyan maqsad va vazifalaming
bajarilishiga erishmoq uchun talab etish va buyruq berish kabi
vositalardan ham foydalaniladi. Bolalardan talab qilinadigan
talablar hamda ularga beriladigan amr-farmon va buyruqlar aniq,
ravshan, tushunarli, muayyan ham qat’iy bo‘lishi kerak.
Har bir buyruq yoki talabning maqsadi bolalarga tushunarli
bo‘lsin. Bolalar bu buyruq yoki talabni nima uchun bajarishlari
zarurligini yaxshi anglashlari lozim. Shu bilan birga, ular yaxshi va
puxta o‘ylab berilishi lozim. 0 ‘quvchilar oldiga qo'yilgan buyruq
va talabning albatta bajarilishiga erishish kerak. Agarda qo‘yilgan
talablar va beriladigan buyruqlar qat’iy bo‘lmasa, o‘quvchilaming
bajarish imkoniyati susayadi. Bunday buyruqlar bajarilmay qoladi.
Shuning uchun buyruq va talab qat’iy boisin. Maktab va oilada
bolaga beriladgan har bir buyruq yoki talab bolaning yoshi,
imkoniyati, kuchiga qarab berilishi hamda shu buyruq va talablar
o‘quvchining tarbiyasiga yordam berishi kerak. Buyruq yoki
talabning bolalarga tushuntirib berilishi va bolalar tomonidan puxta
anglab olinishiga erishish lozim.
Beriladigan buyruq va qo‘yilgan talabning albatta bajarilishiga
erishish kerak; buyruq asossiz bo‘lganda yoki buyruqni bajaravchining uzrli sabablari boigan taqdirda bekor qilinishi mumkin.