Oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi umumiy pedagogika

YA.A. Komenskiy (1592-1670) o‘zining “Buyuk didaktika”
asarida didaktika “barchani barcha narsaga o‘qitishning universal
sanhati”, “ma’naviy qadriyatlami shakllantirish” vazifasini
bajaradi, degan g‘oyani ilgari surgan;
I.F.Gerbart (17762-1841) didaktikaning nazariy asoslarini
ishlab chiqishda taiim va tarbiya, o‘qitish va o‘qish jarayonlarini
birlashtirgan holda “tarbiyalovchi ta’lim” deb tushungan;
D.Dyui (1859-1952) taiim jarayonida asosiy e’tibomi o‘quvchining faolligiga, shaxsiy tajriba va aqliy faoliyat qobiliyatini
shakllantirish asosidagi amaliy faoliyat tamoyillariga qaratgan.
Mazkur pedagogik yondashuvlar va konsepsiyalar didaktikani
o‘qitish va o‘rganishning nazariyasini tavsif qiluvchi fan sifatida
tushunishga o‘zining jiddiy ta’sirini o‘tkazdi. Bir vaqtning o‘zida
didaktika umumlashgan ijtimoiy va madaniy tajribani keyingi
avlodga tizimli yetkazish bilan bogiiq fan sifatida shakllanganligiga ehtibor qaratish mumkin. Shu bilan birga, taniqli
bolgar faylasufi va pedagog olimi I.Marev didaktikaning tarixiy
73
rivojlanish davriarini shartli ravishda quyidagi bosqichlarga
ajratgan.
Birinchi bosqich - YA.A.Komenskiygacha bo‘lgan davr.
Ushbu bosqich o‘rta asr sxolastikasi hukmronlik qilgan sharoitda
ilmiy asoslamnagan “pedagogik va didaktik ijodiyot”
shakllanganligi, didaktik jarayonni anglash, “tarbiya an’analari va
udumlari” rivojlanganligi bilan belgilanadi.
Ikkinchi bosqich — YA.A.Komenskiydan kibemetika fani
(boshqaruv jarayonlciri nazariyasi) kirib kelgungacha bo‘lgan
davmi (1950) o‘z ichiga oladi va ushbu bosqichda pedagogik va
didaktik nazariyalaming rivojlanishi, ulaming asosiy qonun va
qonuniyatlarining shakllanishi bilan ajralib turadi.
Uchinchi bosqich - kibemetika fani kirib kelishidan hozirgi
kungacha bo‘lgan davrdir. Ushbu bosqich hal qiluvchi bosqich
bo‘lib, pedagogika va didaktikaning dolzarb vazifalarini yechish,
yangi didaktik materiallami yaratish va ulardan samarali
foydalanish, o‘qitishning texnik vositalarini, o‘rgatuvchi va nazorat
qiluvchi dasturlaming yaratilishi bilan bog‘liq.
Didaktikaning fan sifatidagi ko‘p asrlik tarixi davomida
“pedagogika” va “didaktika” ilmiy kategoriyalar o‘rtasidagi
munosabatlami aniqlashga doir turli yondashuvlar shakllandi.
I.Marev va boshqa mutaxassislar fikricha pedagogika va didaktika
o‘rtasidagi munosabatlar quyidagi konseptual yondashuvlar
asosida talqin etilishi mumkin:
- pedagogika va didaktika o‘xshash tushunchalar;
- pedagogika va didaktika o‘rtasida yaxlitlik va uning tashkil
etuvchisi (bir qismi) sifatida munosabatlar shakllanganligi;
- “didaktika” - “pedagogika” nisbatan hajm jihatidan
kengroq tushuncha;
- pedagogika va didaktika alohida mustaqil fanlar;
Yevropa va Amerika, sobiq ittifoq hamda sharqiy Yevropa
pedagog olimlari tomonidan ham mazkur ilmiy sohalar (pedagogika va didaktika) o‘rtasidagi mimosabatlar va o‘zaro bog‘liqliklar
turlicha talqin qilib kelingan, yagona yondashuv va konseptual
74
pozitsiyaga kelinmaganligining asosiy sababi “didaktika” tushunchasining o‘zini talqini turlicha bo'lganligidadir. Bu boradagi
an’anaviy yondashuvga asosan didaktika pedagogikaning bir qismi
sifatida qaraladi1.